Sygnatura:
6112 Podatek dochodowy od osób fizycznych, w tym zryczałtowane formy opodatkowania
Hasła tematyczne:
Prawo pomocy
Sygn. powiązane: I SA/Gl 92/08
Skarżony organ:
Dyrektor Izby Skarbowej
Data:
2008-07-25
Sąd:
Naczelny Sąd Administracyjny
Treść wyniku:
Oddalono zażalenie
Sędziowie:
Sławomir Presnarowicz /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący : Sędzia WSA del. Sławomir Presnarowicz po rozpoznaniu w dniu 28 października 2008 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia K. G. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 16 czerwca 2008 r. sygn. akt I SA/Gl 92/08 w zakresie przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym dotyczącym zwolnienia od kosztów sądowych w sprawie ze skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 19 listopada 2007 r. nr […] w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych postanawia oddalić zażalenie.
Uzasadnienie: Postanowieniem z dnia 16 czerwca 2008 r., sygn. akt l SA/Gl 92/08, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, zwany dalej WSA, odmówił K. G. przyznania prawa pomocy w zakresie częściowym dotyczącym zwolnienia od kosztów sądowych w sprawie ze skargi na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 19 listopada 2007 r. nr […] w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych. Podstawą prawną powyższego orzeczenia WSA był art. art. 245 oraz, art. 246 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm. ), określanej dalej, jako p.p.s.a.
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynikało, że skarżąca złożyła wniosek o przyznanie prawa pomocy poprzez "zwolnienie z obowiązku uiszczania kosztów sądowych." Podniosła, że wskutek kontroli skarbowych trwających od roku 2003 została zmuszona do likwidacji prowadzonej działalności gospodarczej. Posiada dwójkę dzieci, z których jedno z powodu ciężkiej choroby – cukrzycy – wymaga sporych nakładów finansowych. Wydatki te ponosi obecnie mąż, z którym skarżąca zawarła umowę o rozdzielności majątkowej. Strona podkreśliła przy tym, że praktycznie od 2006 r. nie osiągnęła żadnego dochodu. Z oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, zawartego w druku nadesłanego następnie formularza wniosku o przyznanie prawa pomocy (PPF) wynika, że wnioskodawczyni pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym wraz z dwiema córkami. Nie posiada zasobów pieniężnych, natomiast jest właścicielem domu o powierzchni 170 m 2 w zabudowie szeregowej, obciążonego kredytem hipotecznym oraz samochodu marki Peugeot rok produkcji 2003, objętego zajęciem komorniczym.
W piśmie z dnia 12 kwietnia 2008 r., stanowiącym odpowiedź na wezwanie z dnia 17 marca 2008 r., wnioskująca zaznaczyła, iż utrzymanie gospodarstwa domowego, w tym opłat, ciąży na jej mężu Z. G. Skarżąca nie posiada żadnych dokumentów potwierdzających otrzymywane świadczenia alimentacyjne, podała jedynie, że "jest to wysokość jaka jest konieczna do bieżącego utrzymania dzieci i mnie". Spółka, w której skarżąca posiada 10% udziałów, w 2007 r. nie prowadziła działalności gospodarczej, a sprawozdanie finansowe za tenże rok będzie dopiero przygotowywane. Wnioskująca zaakcentowała, że spółka w chwili obecnej nie prowadzi działalności gospodarczej i w związku z tym udziały oszacowała na kwotę 1.000,00 zł, podkreślając, że udziałów tych nie może zbyć. Do pisma skarżącej załączono szereg dokumentów źródłowych. Na ich podstawie referendarz ustalił, że miesięczne koszty związane z utrzymaniem gospodarstwa domowego skarżącej stanowią około 1.003,00 zł. Spółka, w której skarżąca posiada udziały wypracowała w 2006 r. zysk netto w kwocie 666,24 zł.
Postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2008 r. referendarz sądowy odmówił skarżącej przyznania prawa pomocy.
W złożonym sprzeciwie skarżąca zaznaczyła, że art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie ustanawia nieograniczonej odpowiedzialności małżonka za poczynania drugiego małżonka w przypadku pozostawania w ustroju rozdzielności majątkowej. Wszczęcie sporu sądowego wynikającego z działalności gospodarczej nie jest zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny, w szczególności małżonek nie może zostać zmuszony do zapłaty za drugiego małżonka. Przyjęta przez rozpoznającego wniosek interpretacja – zdaniem skarżącej – zupełnie wypaczałaby sens i charakter rozdzielności majątkowej. Strona podała, że nie ma możliwości zliczenia wszystkich zakupów, poczynionych przez męża, pieniędzy otrzymanych na takie zakupy, oraz wręczonych córkom na ich wydatki – jest to bieżące utrzymanie potrzeb rodzinnych. Podała, że posiadany przez nią majątek, a to dom w zabudowie szeregowej oraz samochód osobowy, zostały już zajęte na poczet zaległości podatkowych w toczących się postępowaniach i nie ma jakiejkolwiek możliwości dysponowania tym majątkiem. Ponadto zaznaczyła, że od 2 – 3 lat nie ma w ogóle możliwości planowania wydatków, gdyż aby planować wydatki, trzeba posiadać dochody. Trwające postępowania podatkowe doprowadziły natomiast do likwidacji działalności gospodarczej i utraty jakichkolwiek dochodów.
W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia omawiającego przyznania prawa pomocy, WSA między innymi podkreślał, że prawo pomocy jest instytucją wyjątkową, stanowiącą wyłom od powszechnej zasady odpłatności wymiaru sprawiedliwości, obowiązującej również w postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Jest to forma dofinansowania jednostki, nie będącej w stanie samodzielnie ponieść kosztów postępowania, z budżetu państwa. Skarżąca nie wykazała natomiast, iż przesłanka zawarta w art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. w stosunku do niej zachodzi. WSA wywodził, że celowym byłoby wygospodarowanie z dochodów małżonka skarżącej środków, pozwalających na uiszczenie wpisu sądowego, będącego jedyną opłatą sądową, do której uiszczenia na obecnym etapie sprawy obowiązana jest strona. Podkreślano także, że błędne jest spostrzeżenie skarżącej sprowadzające się do twierdzenia, iż powołane w postanowieniu referendarza sądowego orzeczenie NSA dotyczące partycypacji małżonków w kosztach sądowych, bez względu na ustrój majątkowy, nie jest trafne. Przy badaniu przesłanek z art. 246 § 1 pkt 2 ppsa należy bowiem wziąć pod uwagę, że zgodnie z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy i z tego obowiązku nie zwalnia pozostawanie w rozdzielności majątkowej (por. postanowienie NSA z dnia 6 października 2004 r. sygn. akt GZ 71/04, publ. ONSA i WSA 2005/1/8). Dodatkowo akcentowano, że w tym samym orzeczeniu sąd odwoławczy wskazał, iż udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe. WSA podzielił przy tym pogląd ukształtowany już w orzecznictwie sądów administracyjnych, zgodnie z którym ubiegający się o pomoc państwa winien w każdym wypadku poczynić najpierw oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny.
Na powyższe postanowienie skarżąca K. G. złożyła zażalenie, w którym wnosi o uchylenie tegoż orzeczenia i przyznanie jej prawa pomocy. W piśmie tym w szczególności podkreśla, że przepis art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie ustanawia nieograniczonej odpowiedzialności małżonka za poczynania drugiego małżonka w przypadku pozostawania w ustroju rozdzielności majątkowej. WSA pominął przy tym o treści art. 30 k.r.o. oraz o treści art. 50 i 511 k.r.o. Wszczęcie sporu sądowego wynikającego z działalności gospodarczej prowadzonej przez jednego z małżonków posiadających ustrój rozdzielności majątkowej, nie jest z całą pewnością zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny, a w szczególności małżonek nie może zostać zmuszony do zapłaty za drugiego małżonka. Interpretacja przyjęta przez Sąd zupełnie wypaczyłaby sens i charakter rozdzielności majątkowej oraz obowiązków małżonków. Ponadto, nie jest zasadne powoływanie się przez WSA na nie wskazanie przybliżonej kwoty, jaką przeznacza mąż skarżącej w zliczenia wszystkich zakupów artykułów spożywczych poczynionych przez męża, pieniędzy otrzymanych na takie zakupy, pieniędzy wręczonych córkom na ich wydatki. Jest to bieżące utrzymanie potrzeb rodzinnych. Natomiast posiadany przez skarżącą majątek, tj. samochód osobowy i nieruchomość (dom w zabudowie szeregowej), zostały już zajęte na poczet zaległości podatkowych w toczących się postępowaniach. I nie ma skarżąca jakiejkolwiek możliwości dysponowania tym majątkiem. W ocenie K. G., WSA powinien ocenić możliwość ponoszenia wydatków oraz możliwość zgromadzenia oszczędności w odniesieniu do rzeczywistych możliwości strony, a nie domniemań. Jeżeli stronie nie można zarzucić niewykorzystania możliwości, to nie ma podstaw do odmowy przyznania pomocy. Skarżąca przypominała, że stroną postępowania jestem ona, a nie jej mąż. Stąd jego dochody, czy też zajmowana funkcja, może być brana pod uwagę wyłącznie w zakresie świadczeń alimentacyjnych, w pojęciu których z całą pewnością nie mieści się łożenie na koszty postępowań sądowych.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Stosownie do regulacji z art. 245 p.p.s.a., prawo pomocy może być przyznane w zakresie całkowitym lub częściowym. Prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Prawo pomocy w zakresie częściowym obejmuje zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków może polegać na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej ich części albo określonej ich kwoty pieniężnej. Natomiast zgodnie z art. 246 § 1 tejże ustawy przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej, następuje:
1) w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania;
2) w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Wykładnia wyżej przytoczonych przepisów prawa wskazuje, iż to na wnoszącym o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uprawniającej do skorzystania z tego prawa. To strona winna wykazać, iż znajduje się w takim położeniu, iż nie jest w stanie wyłożyć niezbędnych kosztów postępowania, i że w tej mierze uzasadniona jest pomoc Państwa. Przepisy dotyczące prawa pomocy nie zawierają wyczerpującego katalogu danych, które wnioskodawca powinien przedstawić składając wniosek o przyznanie tego prawa. Zgodnie jednak z art. 252 p.p.s.a., wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien zawierać dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach. Zatem wniosek ten powinien obejmować dane, umożliwiające rzetelną ocenę sytuacji materialnej wnioskodawcy.
Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, iż WSA właściwie ocenił wniosek skarżącej. Słusznie Sąd administracyjny I instancji podkreślał, że skarżąca w dalszym ciągu nie wskazała nawet przybliżonej kwoty, jaka przeznaczana jest przez jej męża w ramach świadczenia alimentacyjnego, w tym w szczególności na wskazane przez skarżącą wydatki córek i zakup artykułów spożywczych. Nadto WSA słusznie wskazał, iż fakt obciążenia domu skarżącej kredytem hipotecznym oraz obciążenie zajęciem komorniczym samochodu marki Peugeot Pulman, nie powoduje automatycznie, jakoby skarżąca nie była w stanie uiścić należnego w sprawie wpisu od skargi. W najnowszym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego akcentuje się, iż to na stronie ciąży obowiązek udowodnienia, że znajduje się w sytuacji uprawniającej do skorzystania z prawa pomocy ( zob. postanowienia NSA: z dnia 5 września 2005 r. sygn. akt II FZ 414/05; z dnia 18 lutego 2005 r., sygn. akt OZ 1510/04; z dnia 14 lutego 2005 r., sygn. akt FZ 760/04; z dnia 31 grudnia 2004 r., sygn. akt GZ 146/04 – nie publikowane ).
Zasadnie również ocenił WSA, że błędne jest spostrzeżenie skarżącej sprowadzające się do twierdzenia, iż powołane w postanowieniu referendarza sądowego orzeczenie NSA dotyczące partycypacji małżonków w kosztach sądowych, bez względu na ustrój majątkowy, nie jest trafne. Przy badaniu przesłanek z art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. należy bowiem wziąć pod uwagę, że zgodnie z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy i z tego obowiązku nie zwalnia pozostawanie w rozdzielności majątkowej. W orzecznictwie sądowym akcentuje się, iż udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu przed sądem administracyjnym jest formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to powinno się sprowadzać do wypadków, w których zdobycie przez stronę środków na sfinansowanie udziału w postępowaniu sądowym jest rzeczywiście, obiektywnie niemożliwe.
W konsekwencji przedstawione Sądowi informacje nie pozwalają stwierdzić, iż skarżąca nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów postępowania. Skarżąca nie przedstawił informacji wymaganych przez Sąd, utrudniając w konsekwencji dokonanie analizy jego sytuacji finansowej.
Trzeba podkreślić, iż aby możliwe było przyznanie prawa pomocy, wnioskodawca powinien dołożyć wszelkiej staranności do dobrej współpracy z Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Gliwicach, wykazując wszelkie niezbędne dane, mogące zobrazować jego sytuację majątkową ( finansową ), uzasadniającą brak dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.
W przypadku skarżącej K. G. takiej staranności do dobrej współpracy z Sądem administracyjnym I instancji, Naczelny Sąd Administracyjny nie dostrzegł.
Z przytoczonych powyżej powodów, Naczelny Sąd Administracyjny oddalił zażalenie, mając na uwadze art. 184 w związku z art. 197 § 1 i § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm. ).

Uzasadnienie wyroku