Sygnatura:
6112 Podatek dochodowy od osób fizycznych, w tym zryczałtowane formy opodatkowania
Hasła tematyczne:
Prawo pomocy
Sygn. powiązane: II FZ 254/09
II FZ 429/09
Skarżony organ:
Dyrektor Izby Skarbowej
Data:
2009-02-24
Sąd:
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie
Treść wyniku:
Przyznano prawo pomocy w zakresie częściowym
Sędziowie:
Renata Kantecka /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Renata Kantecka po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2009r. na posiedzeniu niejawnym wniosku S. K. o przyznanie prawa pomocy w postaci zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia doradcy podatkowego w sprawie ze skargi S. K. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z dnia "[…]", Nr "[…]" w przedmiocie: podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003 r. postanawia : przyznać skarżącemu prawo pomocy w zakresie częściowym w postaci ustanowienia doradcy podatkowego
Uzasadnienie: Postanowieniem z dnia 5 maja 2009r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie przyznał S. K. prawo pomocy w zakresie częściowym tj. zwolnił skarżącego od kosztów sądowych oraz odmówił ustanowienia doradcy podatkowego. Sąd podniósł, iż z literalnego brzmienia przepisów dotyczących prawa pomocy wynika, że należy brać pod uwagę sytuację majątkową strony. W ocenie Sądu nie wyklucza to jednak dokonywania oceny zasadności wniosku o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym przy zastosowaniu wykładni systemowej ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi regulującej tryb postępowania przed sądem. O ile bowiem zwolnienie od kosztów sądowych oznacza rezygnację przez państwo z należnej daniny publicznej to przyznanie profesjonalnego pełnomocnika – jest wydatkowaniem dodatkowych kwot z budżetu państwa na koszty procesu, które, w myśl art. 199 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm. cyt. dalej jako p.p.s.a.), powinna ponieść strona postępowania.
Sąd wskazał również, iż zapewnienie dostępu do sądu nie oznacza zagwarantowania stronie w każdym wypadku, gdy tego zażąda bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej ani prawa do zwolnienia od kosztów. Do Sądu należy ocena, czy wykazana przez stronę sytuacja majątkowa, rodzinna i osobista stanowi wystarczającą podstawę do przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, w tym także w kontekście rodzaju sprawy i treści skargi.
Oceniając przedstawioną we wniosku o przyznanie prawa pomocy sytuację majątkową, rodzinną i osobistą skarżącego Sąd uznał, iż jest ona trudna. Z podanych informacji i załączonych dokumentów wynika bowiem, że skarżący jest osobą samotną, nie posiada własnego mieszkania ani żadnego majątku, mieszka w wynajmowanym pokoju- na stancji. Z tytułu niezdolności do pracy pobiera stałą rentę, która według decyzji ZUS z dnia 3.02.2009r. wynosi 927,07 zł brutto. Po potrąceniu należnej składki i podatku a także należności alimentacyjnych – do wypłaty pozostaje kwota 318,15 zł. Wnioskodawca regularnie otrzymuje świadczenia pieniężne z pomocy społecznej. Według załączonych decyzji: co miesiąc- kwotę 450 zł na dofinansowanie stancji oraz kwotę 181,12 z tytułu niepełnosprawności. Ponadto Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w formie zasiłków celowych, poprzez przelewy na konto Apteki, pokrywa koszty zakupu leków.
Rozpoznając wniosek Sąd stwierdził, iż wszystkie podstawowe potrzeby bytowe i w zakresie ochrony zdrowia skarżącego pokrywane są ze środków budżetu gminy. Taka sytuacja uzasadnia przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych (które w niniejszej sprawie wynoszą 3.810 zł). Natomiast ustanowienie doradcy podatkowego, którego wynagrodzenie z tytułu uczestnictwa w sprawie w imieniu skarżącego miałby ponieść budżet państwa (w kwocie 7.200 zł), nie mieści się w pojęciu "kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw", w postępowaniu przed sądem administracyjnym I instancji. Sąd ten rozstrzyga bowiem na podstawie akt, nie będąc związanym wnioskami i zarzutami skargi ani powołaną podstawą prawną, niezależnie też od stawiennictwa strony czy jej pełnomocnika na rozprawie.
W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżący podkreślił, iż nie stać go na ustanowienie doradcy podatkowego z wyboru. Dodał, iż jego stan zdrowia stale pogarsza się, a przy licznych ograniczeniach ruchowych, związanych z chorobą jak i planowanymi zabiegami, nie będzie mógł reprezentować się osobiście w Sądzie. Wskazał, iż przeznaczenie w całości renty i zasiłków z pomocy społecznej na bieżące utrzymanie i leki uniemożliwia mu zgromadzenie środków pieniężnych na ustanowienie doradcy podatkowego z wyboru.
Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 29 października 2009r. sygn. akt II FZ 429/09 stwierdził, iż zażalenie jest zasadne aczkolwiek z innych względów niż podniesione przez skarżącego. Wskazał, iż Sąd rozpoznając wniosek strony o ustanowienie pełnomocnika, nie jest uprawniony do oceny zasadności i celowości udziału pełnomocnika z urzędu w tym konkretnym postępowaniu. W procedurze obowiązującej przed sądami administracyjnymi brak jest bowiem odpowiednika art. 117 § 4 kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że sąd uwzględni wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jeżeli uzna jego udział w sprawie za potrzebny. Podkreślił, iż jedyne kryterium od jakiego uzależnia ustawa prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, tj. zwolnienia od kosztów sądowych i przyznania pełnomocnika z urzędu, ma charakter materialny – jest nim brak możliwości poniesienia jakichkolwiek kosztów postępowania.
Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 185 §1 w związku z art. 197 §2 p.p.s.a., zaskarżone postanowienie uchylił w punkcie drugim i sprawę w tym zakresie przekazał do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Olsztynie. Wskazał, iż rozpoznając sprawę ponownie, Sąd dokona merytorycznej oceny wniosku jedynie w aspekcie przesłanek określonych w art. 246 §1 pkt 1 i 2 p.p.s.a.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Na podstawie art. 246 §1 pkt 1 p.p.s.a. Sąd przyznaje prawo pomocy w zakresie całkowitym, w przypadku gdy osoba fizyczna wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Stosownie do pkt 2 § 1 art. 246 ustawy Sąd przyznaje prawo pomocy w zakresie częściowym, w przypadku gdy osoba fizyczna wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zaznaczyć jednocześnie należy, iż prawo pomocy w zakresie całkowitym obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego, a w zakresie częściowym obejmuje tylko zwolnienie od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego (art.245 § 2 i 3 p.p.s.a.).
Instytucja przyznania prawa pomocy posiada wyjątkowy charakter i jest stosowana jedynie w sytuacjach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, z których wynika, iż wnioskodawca nie posiada wystarczających możliwości finansowych pokrycia kosztów postępowania związanych z jego udziałem w sprawie. Za każdym razem na stronie ciąży jednak obowiązek wykazania, że jej sytuacja materialna i osobista jest na tyle trudna, iż uzasadnia poczynienie odstępstwa od generalnej zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony.
Odnosząc przywołaną wyżej regulację prawną do realiów rozpoznawanej sprawy, należy uznać, że przedstawione przez skarżącego okoliczności dotyczące jego sytuacji finansowej i osobistej pozwoliły stwierdzić, iż złożony przez niego wniosek zasługiwał na uwzględnienie. Nie sposób bowiem przyjąć, że wnioskodawca będzie w stanie ponieść koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika w sytuacji, w której pozostaje bez pracy, dysponuje dochodem w postaci renty, a w zaspokojeniu elementarnych potrzeb życiowych, m.in. zakupie niezbędnych lekarstw, istotną rolę pełnią świadczenia z pomocy społecznej. Strona nie miała zatem możliwości poczynienia jakichkolwiek oszczędności. Zwrócić należy również uwagę, iż skarżący nie posiada majątku nieruchomego, który mógłby stanowić dodatkowe źródło dochodów. W tej sytuacji należało przyjąć, że zaistniały okoliczności warunkujące przyznanie prawa pomocy również w zakresie ustanowienia doradcy podatkowego. Wykazała ona bowiem dostatecznie, iż nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Za taką oceną przemawia zarówno sytuacja materialna, jak i zdrowotna, a w szczególności wysokość dochodów oraz brak zgromadzonych zasobów finansowych. W tym stanie rzeczy uzasadnione jest pozytywne ustosunkowanie się do wniosku o ustanowienie dla skarżącego zastępcy prawnego w osobie doradcy podatkowego, przy czym jedyną przesłankę uwzględnienia wniosku strony stanowi rzeczywisty brak możliwości poniesienia związanych z tym wydatków.
Mając na uwadze powyższe, w tym przyznane skarżącemu (postanowieniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 5 maja 2009r.) prawo pomocy w zakresie częściowym w postaci zwolnienia od kosztów sądowych, na podstawie przepisu art. 246 § 1 pkt 1 i art. 245 § 2 p.p.s.a., orzeczono jak w sentencji postanowienia.

Uzasadnienie wyroku