Sygnatura:
6112 Podatek dochodowy od osób fizycznych, w tym zryczałtowane formy opodatkowania
Hasła tematyczne:
Prawo pomocy
Sygn. powiązane: I SA/Ol 122/09
Skarżony organ:
Dyrektor Izby Skarbowej
Data:
2009-10-05
Sąd:
Naczelny Sąd Administracyjny
Treść wyniku:
Uchylono zaskarżone postanowienie w części i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w…
Sędziowie:
Arkadiusz Cudak /przewodniczący sprawozdawca/
Sentencja
II FZ 429/09 Postanowienie Dnia 29 października 2009 r. Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA (del.) Arkadiusz Cudak po rozpoznaniu w dniu 29 października 2009 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia S. K. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 5 maja 2009 r., sygn. akt I SA/Ol 122/09 w zakresie prawa pomocy w sprawie ze skargi S. K. na decyzje Dyrektora Izby Skarbowej w O. z dnia 26 stycznia 2009 r., nr […] w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2003 r. postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie w punkcie drugim i sprawę w tym zakresie przekazać do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Olsztynie.
Uzasadnienie: II FZ 429/09
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 5 maja 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w punkcie pierwszym przyznał prawo pomocy w zakresie częściowym poprzez zwolnienie skarżącego od kosztów sądowych zaś w punkcie drugim orzeczenia odmówił ustanowienia doradcy podatkowego.
Z uzasadnienia wynika, że rozpoznając wniosek z dnia 30 grudnia 2008 r. o przyznanie prawa pomocy tj.: zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie doradcy podatkowego Wojewódzki Sąd Administracyjny uwzględnił, że instytucja prawa pomocy stanowi realizację jednego z podstawowych standardów państwa prawnego, jakim jest prawo do sądu. Podkreślono, stosownie do art. 246 § 1 pkt 1 p.p.s.a. ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm. zwana dalej p.p.s.a.) prawo pomocy przysługuje, co do zasady osobie, która wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Z literalnego brzmienia przepisów dotyczących prawa pomocy wynika, że należy brać pod uwagę sytuację majątkową strony. W ocenie Sądu I instancji nie wyklucza to jednak dokonywania oceny zasadności wniosku o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym przy zastosowaniu wykładni systemowej ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazał, że o ile zwolnienie od kosztów sądowych oznacza rezygnację przez państwo z należnej daniny publicznej to przyznanie profesjonalnego pełnomocnika – jest wydatkowaniem dodatkowych kwot z budżetu państwa na koszty procesu, które w myśl art. 199 p.p.s.a. powinna ponieść strona postępowania. Zdaniem Sądu I instancji zapewnienie dostępu do sądu nie oznacza zagwarantowania stronie w każdym wypadku, gdy tego zażąda bezwarunkowego prawa do uzyskania bezpłatnej pomocy prawnej ani prawa do zwolnienia od kosztów. Do Sądu należy ocena, czy wykazana przez stronę sytuacja majątkowa, rodzinna i osobista stanowi wystarczającą podstawę do przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym, w tym także w kontekście rodzaju sprawy i treści skargi.
Wojewódzki Sąd Administracyjny podkreślił, że przedstawiona we wniosku o przyznanie prawa pomocy sytuacja majątkowa, rodzinna i osobista skarżącego jest trudna. Z podanych informacji i załączonych dokumentów wynika, że jest osobą samotną, nie posiada własnego mieszania ani żadnego majątku, mieszka w wynajmowanym pokoju na stancji. Z tytułu niezdolności do pracy pobiera stałą rentę, która według decyzji ZUS z dnia 3.02.2009 r. wynosi 927,07 zł. brutto. Po potrąceniu należnej składki i podatku a także należności alimentacyjnych do wypłaty pozostaje kwota 318,15 zł. Wnioskodawca regularnie otrzymuje świadczenia pieniężne z pomocy społecznej. Według załączonych decyzji: co miesiąc- kwotę 450 zł na dofinansowanie stancji oraz kwotę 181,12 zł. z tytułu niepełnosprawności. Ponadto Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w formie zasiłków celowych, poprzez przelewy na konto Apteki, pokrywa koszty zakupu leków. Mając na uwadze powyższe, zdaniem Sądu I instancji, wszystkie podstawowe potrzeby bytowe i w zakresie ochrony zdrowia skarżącego pokrywane są ze środków budżetu gminy. Taka sytuacja uzasadnia przyznanie prawa pomocy w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych (które w niniejszej sprawie wynoszą 3.810 zł). Natomiast ustanowienie doradcy podatkowego, którego wynagrodzenie z tytułu uczestnictwa w sprawie w imieniu skarżącego miałby ponieść budżet państwa (w kwocie 7.200 zł.), nie mieści się w pojęciu "kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw", w postępowaniu przed sądem administracyjnym I instancji. Sąd ten rozstrzyga bowiem na podstawie akt, nie będąc związanym wnioskami i zarzutami skargi ani powołaną podstawą prawną, niezależnie też od stawiennictwa strony czy jej pełnomocnika na rozprawie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazał, że stan zdrowia skarżącego wprawdzie wymaga stałego leczenia, z akt sprawy wynika jednak, że nie uniemożliwiał on skarżącemu osobistego udziału w postępowaniu zakończonym zaskarżoną decyzją. W karcie informacyjnej leczenia szpitalnego z dnia 25.01.2009 r. określono ogólny stan zdrowia jako dobry.
Z tych też względów Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 246 §1 pkt 2 w związku z art. 245 p.p.s.a. orzekł jak w zaskarżonym orzeczeniu.
Powyższe postanowienie w punkcie drugim w przedmiocie odmowy ustanowienia doradcy podatkowego zaskarżył zażaleniem skarżący.
W uzasadnieniu swojego środka zaskarżenia jego autor wskazał na bardzo zły stan zdrowia, który się pogarsza. Dodał, że nie stać go na opłacenie doradcy podatkowego z wyboru, tym bardziej, że został zwolniony z kosztów sądowych. Do zażalenia skarżący załączył między innymi dwa postanowienia wydane przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w dniu 14 kwietnia 2009 r. oraz w dniu 24 kwietnia 2009 r., w których to orzeczeniach ustanowiono S. K. doradcę podatkowego.
W konkluzji skarżący wniósł o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym i ustanowienie doradcy podatkowego z urzędu ewentualnie przekazanie sprawy w tym zakresie do rozpatrzenia Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Olsztynie.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Zażalenie jest zasadne, aczkolwiek z innych względów niż podniesione przez skarżącego.
Zgodnie z art. 246 § 1 p.p.s.a. przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej następuje bądź w zakresie całkowitym – gdy osoba ta wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania; bądź też w zakresie częściowym – gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zatem z woli ustawodawcy jedynymi przesłankami warunkującymi przyznania prawa pomocy, w tym ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jest sytuacja materialna skarżącego. W szczególności Sąd rozpoznając wniosek strony o ustanowienie adwokata, radcy prawnego, czy też doradcy podatkowego nie jest uprawniony do oceny zasadności i celowości udziału pełnomocnika z urzędu w tym konkretnym postępowaniu. W procedurze obowiązującej przed sądami administracyjnymi brak jest bowiem odpowiednika art. 117 § 4 kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten stanowi, że sąd uwzględni wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny.
W zaskarżonym postanowieniu Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, że skarżący znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, która uzasadnia zwolnienie od kosztów sądowych. Odnośnie ustanowienia pełnomocnika, Sąd I instancji podkreślił, że budżet państwa zmuszony byłby do wydatku w kwocie 7.200 zł., zaś koszt ten nie jest celowy. Sąd I instancji bowiem rozstrzyga na podstawie akt, nie będąc związanym wnioskami i zarzutami skargi ani powołaną podstawą prawną, niezależnie też od stawiennictwa strony czy jej pełnomocnika na rozprawie.
Stanowisko powyższe nie jest prawidłowe i nie może stanowić przyczyny odmowy ustanowienia doradcy podatkowego z urzędu. Jak wspomniano wcześniej, jedyne kryterium od jakiego uzależnia ustawa – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, tj. zwolnienia od kosztów i przyznania pełnomocnika z urzędu, ma charakter materialny – jest nim brak możliwości poniesienia jakichkolwiek kosztów postępowania (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 lutego 2005 r., sygn. akt . OZ 1516/04; postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OZ 274/08, postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 kwietnia 2008 r., II GZ 79/08). Stąd też rozstrzygnięcie o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu nie może być uzależniona od wysokości przewidywanych kosztów ponoszonych przez Skarb Państwa, czy też zależna od oceny Sądu potrzeby udziału takiego pełnomocnika. Ustawodawca nie wprowadził bowiem takich kryteriów przyznawania prawa pomocy. Dlatego też Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że Sąd I instancji naruszył przepis art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a.
Ponownie rozpoznając sprawę Wojewódzki Sąd Administracyjny dokona merytorycznej oceny wniosku jedynie w aspekcie przesłanek z wyżej wskazanego przepisu art. 246 § 1 pkt 1 i 2 p.p.s.a.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 w związku z art. 197 § 2 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji postanowienia.
Uzasadnienie wyroku