Sygnatura:
6293 Przejęcie gospodarstw rolnych
Hasła tematyczne:
Administracyjne postępowanie
Skarżony organ:
Samorządowe Kolegium Odwoławcze
Data:
2009-07-13
Sąd:
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie
Treść wyniku:
oddalono skargę
Sędziowie:
Krystyna Daniel /przewodniczący sprawozdawca/
Mariusz Kotulski
Renata Czeluśniak

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Krystyna Daniel (spr.) Sędziowie: WSA Renata Czeluśniak WSA Mariusz Kotulski Protokolant: Joanna Mitis po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2009 r. sprawy ze skargi A.S.-P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z dnia 20 maja 2009 r. nr […] w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia skargę oddala
Uzasadnienie: Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. decyzją z […] marca 2009 r. na podstawie art. 158 § 2 i art. 156 § 1 pkt 2 kpa w zw. z art. 2 pkt 7 i art. 56 ust. 1 i 2, art. 59 ust. 3 i art. 57 ustawy z 14. 12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, w punkcie l stwierdziło, że decyzja Naczelnika Gminy K. z […] września 1984 r. znak: […] o przejęciu na własność Skarbu Państwa nieodpłatnie gospodarstwa rolnego o pow. 3,2490 ha położonego we wsi M. i G. oznaczonego w rejestrze gruntów jako działki nr 1, 2 i 3 w części dotyczącej przejęcia nieruchomości oznaczonej w rejestrze gruntów jako działka nr 1 , 2 została wydana z naruszeniem prawa. W punkcie II odmówiono stwierdzenia nieważności opisanej w punkcie l decyzji, gdyż wywołała ona nieodwracalne skutki prawne.
W uzasadnieniu organ l instancji wskazał, że w/w decyzją z […] września 1984 r. Naczelnik Gminy K. orzekł o przejęciu na własność Skarbu Państwa nieodpłatnie gospodarstwa rolnego o pow. 3,2490 ha położonego we wsi M. i G. gm. K. składającego się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów nr 1 , 2 i 3 . Decyzja została wydana na wniosek M.S. o przyznanie emerytury i przejęcie nieodpłatnie przez Państwo gospodarstwa rolnego.
W dniu 14. 04. 2005 roku J.S. złożył wniosek w sprawie stwierdzenia nieważności wy/w decyzji, w wskazując, że w dacie wydawania decyzji była ona niewykonalna z uwagi na fakt, iż przekazujący gospodarstwo nie posiadał tytułu prawnego do części gospodarstwa po zmarłej żonie W.S. . Zdaniem organu decyzja Naczelnika Gminy K. z […] września 1984 r. w części dotyczącej przejęcia nieruchomości oznaczonej w rejestrze gruntów jako działki nr 1 i 2 jest obarczona wadą o jakiej mowa w art. 156 § 1 pkt 2 kpa, przy czym wywołała ona nieodwracalne skutki prawne, brak zatem podstaw do stwierdzenia jej nieważności, natomiast uzasadnione jest stwierdzenie wydania decyzji w tej części z naruszeniem prawa.
Kolegium podało, że decyzja została wydana na podstawie art. 56 ust. 1 i 2 , art. 59 ust. 3 i 57 ust. 1 i 2 ustawy z 14.12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. W aktach sprawy znajduje się wniosek M.S. z 23 maja 1984 roku o przejęcie gospodarstwa położonego
w M. o pow. ok. 3,3 ha, w którym wskazał, że budynki oraz działki pod budynkami chce pozostawić sobie na własność, jak też zastrzega sobie prawo do dożywotniego użytkowania działki o pow. 0,3 ha. Wnioskodawca wskazał także, iż następcy odmawiają przyjęcia gospodarstwa rolnego, a on sam jest w wieku emerytalnym i nie może prowadzić już należycie gospodarstwa. W tej samej dacie Wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę, w którym to wniosku stwierdził, iż jest właścicielem gospodarstwa rolnego o pow. 3,4680 ha i wszystkie posiadane nieruchomości zamierza przekazać Państwu. Zgodnie z wnioskiem Strony uprawniony geodeta sporządził mapę sytuacyjną M. , na której wrysowano podział działki nr 4 na działki nr 5, 1 i 2 . Dokument ten stanowił -zgodnie z art. 1 ust. 2 dekretu z 2. 02. 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków podstawę wpisu do księgi wieczystej.
Jednocześnie w aktach sprawy znajduje się akt własności ziemi nr […] stwierdzający, iż M.S. i jego żona W.S. stali się z mocy prawa właścicielami nieruchomości w M. oznaczonej w ewidencji gruntów nr 4 oraz akt własności ziemi nr […] stwierdzający, iż M.S. stał się z mocy prawa właścicielem nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów nr 3.
Z uwagi na fakt, że W.S. zmarła w dniu 2. 04. 1984 r., to w dacie składania wniosku o przejęcie gospodarstwa rolnego, jak też w dacie wydania zaskarżonej decyzji z […] września 1984 roku – M.S. nie był jedynym właścicielem nieruchomości oznaczonej nr. ewid. 4 z uwagi na fakt, iż współwłaścicielami tej nieruchomości byli także – w odpowiednich częściach -wszyscy spadkobiercy W.S.
Postanowieniem z […]. 02. 2005 roku sygn. akt. […] Sąd Rejonowy w M. […] stwierdził, iż spadek po W.S. zmarłej 2. 04. 1984 r. nabyli: mąż M.S. w 1/4 oraz dzieci: M.S. , J.S. , G.P. oraz C.K. – każde po 3/16 części. W związku z tym M.S. nie mógł skutecznie wnioskować i przekazać objętego decyzją gospodarstwa rolnego położonego we wsi M. i G. oznaczonego w rejestrze gruntów jako działki nr 1 , 2 (po wydzieleniu z działki nr 4 ), gdyż nie był jedynym właścicielem tych nieruchomości. Co za tym idzie Naczelnik Gminy K. – nie mógł wydać decyzji o przejęciu gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodziły, poza działką nr 3 , także działki
nr 1 i 2 , z uwagi na brak koniecznych w tym zakresie przesłanek prawnych. Organ podkreślił, że bez wpływu na powyższą ocenę zaskarżonej decyzji pozostaje fakt złożenia przez J.S. w dniu 23. 05.1984 r. oświadczenia o odmowie przejęcia gospodarstwa i braku zastrzeżeń co do przekazania tego gospodarstwa na rzecz Skarbu Państwa, w szczególności ponieważ pozostali następcy M.S. i spadkobiercy W.S. takich oświadczeń nie składali. Wskazana powyżej wada kwalifikowana decyzji, a to: wydanie jej z rażącym naruszeniem przepisu art. 56 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 7 ustawy z 14. 12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin – skutkuje koniecznością stwierdzenia, że przedmiotowa decyzja Naczelnika Gminy K. z […] września 1984 roku znak […] w części dotyczącej przejęcia na własność Skarbu Państwa nieodpłatnie gospodarstwa rolnego położonego we wsi M. oznaczonego w rejestrze gruntów jako działki nr 1, 2 , została wydana z naruszeniem prawa. Decyzja ta bowiem pomimo, że jest dotknięta wadą nieważności, nie może zostać wyeliminowana z obrotu prawnego, gdyż z punktu widzenia właściwości i kompetencji organu administracji, wywołała skutki prawne, które mają cechę skutków nieodwracalnych. Jak wynika z akt sprawy, w szczególności z wypisu z rejestru gruntów, działki nr 1 i 2 były przedmiotem obrotu cywilnoprawnego i obecnie stanowią własność H. i W.G. (akt notarialny […]). Skoro zatem nastąpiło rozporządzenie przedmiotową nieruchomością na rzecz osób trzecich, w formie aktu notarialnego, to organ administracji nie ma żadnych możliwości prawnych, żeby własnym działaniem zniweczyć, cywilnoprawne skutki wywołane wydaniem zaskarżonej decyzji. Wykazanie wadliwości zaskarżonej decyzji w części polegającej na rażącym naruszeniu prawa oraz niedopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji skutkuje odmową zniesienia skutków prawnych wadliwej decyzji, ale jednocześnie kształtuje podstawę do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych.
Wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. złożyła A.S. -P. , wskazując, że rozstrzygnięcie sprawy jest wadliwe, albowiem Kolegium nie wykazało, że zaistniały przesłanki określone w art. 158 § 2 kpa, gdyż nie przeprowadziło wnikliwego sprawdzenia czy istnieje możliwość odwrócenia skutków prawnych. W ocenie
odwołującej się istnieje możliwość zniesienia skutków prawnych wadliwej decyzji poprzez wydanie decyzji o stwierdzeniu nieważności zaskarżonej decyzji.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. decyzją z […] maja 2009 r., znak: […] , na podstawie art. 158 § 2 i art. 156 § 1 pkt 2 w zw . z art. 127 § 3 5 138 § 1 pkt 1 kpa w zw. z art. 2 pkt 7 i art. 56 ust. 1 i 2, art. 59 ust. 3 i art. 57 ustawy z 14.12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, utrzymało zaskarżoną decyzję w mocy.
Organ podzielił ustalenia dokonane przez Kolegium w decyzji z […] marca 2009 r. i wyjaśnił, że zagadnienie nieodwracalności skutków prawnych należy rozpatrywać wyłącznie w sferze prawa obowiązującego, nie zaś w sferze faktycznej. Jeśli do odwrócenia skutków prawnych decyzji dotkniętej wadą nieważności niezbędne są działania, których organ administracyjny z braku podstawy prawnej nie może podjąć (ani przepisy prawa materialnego, ani też przepisy procesowe stanowiące podstawę działania administracji publicznej nie czynią tego organu właściwym do cofnięcia nieodwracalnego skutku prawnego przez wydanie decyzji), ani nie może wydać aktu administracyjnego indywidualnego, ani nie może wszcząć postępowania administracyjnego, to skutek prawny ma cechę nieodwracalnego.
Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. wniosła A.S.-P. , zarzucając nie wyjaśnienie wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności i naruszenie przepisów prawa o postępowaniu, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonej decyzji tj. na jej niezasadność, a przede wszystkim przedwczesność.
Wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji i poprzedzającej ją decyzji z […] marca 2009 r. W ocenie skarżącej organ nie może stwierdzić nieodwracalnych skutków prawnych nie przeprowadzając w tym zakres żadnego postępowania. Organ ograniczył się bowiem do ustalenia na podstawie aktu notarialnego, że działki nr 1 i 2 były przedmiotem obrotu cywilno-prawnego i obecnie stanowią własność H. i W.G. . Organ nie wyjaśnił, czy działki były przedmiotem tylko jednego obrotu prawnego, czy też wielu takich obrotów, jak również jaki jest stan wieczysto-księgowy tychże działek. Nie ustalono także w jakim trybie doszło do przeniesienia własności działek, czy były przedmiotem przetargu. Skarżąca podniosła, że na obecnym etapie nie może wykluczyć wystąpienia na drogę cywilną
o unieważnienie aktów notarialnych, których zawarcie umożliwiła zaskarżona decyzja. Wskazała również, że rozważa zawiadomienie prokuratury o podejrzeniu popełnienia na jej szkodę przestępstwa.
W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. wniosło o jej oddalenie i potrzymało swoje stanowisko przedstawione w zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył co następuje:
Stosownie do art. 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. nr 153, poz. 1270 ze zm.), zwanej dalej w skrócie p.p.s.a., sądy administracyjne powołane są do kontroli działalności administracji publicznej, w tym w zakresie legalności decyzji administracyjnych i stosują środki określone w ustawie (art. 1 i art. 3 ustawy p.p.s.a.). W ramach swej kognicji sąd bada czy przy wydawaniu zaskarżonego aktu nie doszło do naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania administracyjnego, nie będąc przy tym związanym granicami skargi, stosownie do dyspozycji art. 134 § 1 p.p.s.a..
Skarga nie zasługuje na uwzględnienie ponieważ zaskarżona decyzja oraz utrzymana nią w mocy poprzedzająca ją decyzja z […] marca 2009 r. odpowiadają prawu.
Podstawę prawną zaskarżonej decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w K. z […] maja 2009 r. oraz poprzedzającej ją decyzji tego samego organu stanowi art. 156 § 2 kpa stanowiący, że nie stwierdza się nieważności decyzji, mimo spełnienia jednej z przesłanej wymienionych art. 156 § 1 , gdy decyzja wywoła nieodwracalne skutki.
Natomiast gdy zgodnie z treścią art. 158 § 2 kpa nie można stwierdzić nieważności decyzji na skutek okoliczności, o których mowa w art. 156 § 2, organ administracji publicznej ograniczy się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazaniem okoliczności, z powodu których nie stwierdził nieważności decyzji.
W ocenie Sądu zgodzić należy się ze stanowiskiem organów administracji publicznej l i II instancji, że tego rodzaju sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie.
Poza sporem jest, że decyzja Naczelnika Gminy K. z […] września 1984 r., którą na podstawie art. 56 ust. 1 i 2 , art. 59 ust. 3 i 57 ust. 1 i 2 ustawy z 14.12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich
rodzin orzeczono na wniosek M.S. o przejęciu na własność Skarbu Państwa nieodpłatnie gospodarstwa rolnego o pow. 3,2490 ha położonego we wsi M. i G. gm. K. , składającego się z działek oznaczonych w ewidencji gruntów nr 1, 2 i 3 , została wydana w części z rażącym naruszeniem prawa w rozumieniu art. 156 § pkt. 2 in fine. Jak bowiem ustalono M.S. przekazujący gospodarstwo w chwili składania wniosku mimo oświadczenia, iż jest właścicielem całego gospodarstwa składającego się z w/w działek nie posiadał tytułu prawnego do działek nr 1 i 2 . Działki te bowiem powstały z działki nr 4 , co do której w oparciu o akt własności ziemi nr […] – przedłożony w aktach administracyjnych sprawy – stwierdzono, że stanowi z mocy prawa własność M.S. i jego żony W.S. . Z uwagi jednak na fakt, że W.S. zmarła w 2. 04. 1984 r., to w dacie składania wniosku o przejęcie gospodarstwa rolnego, jak też w dacie wydania zaskarżonej decyzji z […] września 1984 roku – M.S. nie był jedynym właścicielem nieruchomości oznaczonej nr. ewid. 1 i 2 ponieważ współwłaścicielami tej nieruchomości byli także – w odpowiednich częściach – wszyscy spadkobiercy W.S. tj. obok M.S. także ich dzieci: M.S. , J.S. , G.P. oraz C.K. Tym samym M.S. nie mógł wnioskować i przekazać objętego decyzją gospodarstwa rolnego położonego we wsi M. i G. oznaczonego w rejestrze gruntów jako działka nr 1 , 2 , a Naczelnik Gminy K. – wydając decyzję z [….] września 1984 r. o przejęciu gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodziły, także działki nr 1 i 2 wydał jaz rażącym naruszeniem prawa tj. art. 56 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 pkt 7 ustawy z 14. 12. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
W związku z podniesionym w skardze zarzutem należy wskazać, tak jak to wyjaśniło w uzasadnieniu swojej decyzji Kolegium, że w rozpatrywanej sprawie nastąpiły nieodwracalne skutki prawne ponieważ jak wynika z przedłożonego w aktach administracyjnych potwierdzonego wypisu z rejestru gruntów z dnia 19 grudnia 2009 r., działki nr 1 i 2 były przedmiotem obrotu cywilnoprawnego i obecnie stanowią własność H. i W.G. . Jako podstawę prawną wskazano nr księgi wieczystej […] Tym samym wbrew zarzutom strony skarżącej Kolegium wydając zaskarżoną decyzję nie uchybiło dyspozycji z art. 7, 77 § 1 i 107 § 3 kpa i zasadnie przyjęło, iż w sprawie nastąpiły nieodwracalne skutki. Nie jest przy tym istotne ustalenie w niniejszej sprawie jak wiele transakcji poprzedziło nabycie prawa własności przedmiotowych nieruchomości przez H. i W .G. .
Nadto należy przytoczyć stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażone w wyroku z 13. 10. 1999 r. (sygn. akt IVSA 1038/97, Lex 48680), w którym wskazano, że przez pojęcie nieodwracalnych skutków prawnych decyzji administracyjnej należy rozumieć niemożność przywrócenia poprzedniego stanu prawnego przez organy administracji publicznej, w formach prawnych właściwych tej administracji i trybie postępowania przypisanym tejże administracji. Inaczej mówiąc, decyzja wywołała nieodwracalny skutek prawny, gdy ani przepisy prawa materialnego, ani też przepisy procesowe, nie czynią danego organu właściwym do cofnięcia tego właśnie skutku, przez wydanie decyzji. Analogiczny pogląd wyraził WSA w Warszawie w wyroku z 2.02. 2007 r. (sygn. akt IV SA/Wa 1990/06).
Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie ponieważ organy nie mają żadnej możliwości cofnięcia skutków spowodowanych umową lub umowami, które doprowadziły do stanu prawnego w jakim znajdują się obecnie przedmiotowe nieruchomości.
Nadto należy podnieść, że Kolegium poinformowało strony – zarówno w decyzji z […] marca 2009 r. jak i w decyzji z […] maja 2009 r. o możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych związanych ze stwierdzonym naruszeniem prawa w sądzie powszechnym.
Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sad Administracyjny w Krakowie na zasadzie art. 151 ustawy p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.

Uzasadnienie wyroku