Sygnatura:
6112 Podatek dochodowy od osób fizycznych, w tym zryczałtowane formy opodatkowania
Hasła tematyczne:
Prawo pomocy
Sygn. powiązane: I SA/Kr 1583/08
Skarżony organ:
Dyrektor Izby Skarbowej
Data:
2009-08-03
Sąd:
Naczelny Sąd Administracyjny
Treść wyniku:
Oddalono zażalenie
Sędziowie:
Edyta Anyżewska /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA : Edyta Anyżewska po rozpoznaniu w dniu 20 sierpnia 2009 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia J. M. na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 26 maja 2009 r. sygn. akt I SA/Kr 1583/08 w zakresie wniosku o przyznanie prawa pomocy w sprawie ze skargi J. M. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w K. z dnia 17 września 2008 r. nr […] w przedmiocie zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych za 2004 r. od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu postanawia: oddalić zażalenie.
Uzasadnienie: Zaskarżonym postanowieniem z dnia 26 maja 2009 r., sygn. akt I SA/Kr 1583/08, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie oddalił wniosek J. M. o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych.
W motywach postanowienia Sąd wyjaśnił, że wniosek skarżącego budzi wątpliwości, ponieważ wskazano w nim jedynie że jest on osobą bezrobotną, która nie posiada żadnego majątku, ani żadnych dochodów. W związku z powyższym skarżący został wezwany do przedłożenia odpowiednich oświadczeń i dokumentów na okoliczność wykazania stanu majątkowego oraz możliwości płatniczych, stosownie do art. 255 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej P.p.s.a. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku (…) okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.
Z nałożonego obowiązku skarżący nie wywiązał się. Na wezwanie do uzupełnienia braków wniosku o przyznanie prawa pomocy skarżący wyjaśnił, że nie prowadzi spisu miesięcznych wydatków związanych z bieżącymi potrzebami; jego obecne wydatki ograniczają się do zakupu żywności, sporadycznie odzieży i leków. Wszystkie jego rachunki bankowe są zablokowane przez Naczelnika Urzędu Skarbowego K. Skarżący nie posiada też żadnych lokat bankowych, toteż nie jest w stanie przedstawić odpowiednich wyciągów. Nie otrzymuje też żadnych rent, zasiłków itp. Z tej też przyczyny nie składa zeznań podatkowych wobec ustawowego braku takiego obowiązku. Lokal, w którym wnioskodawca zamieszkuje, to mieszkanie kwaterunkowe, którego głównym najemcą jest 84 letnia matka wnioskodawcy. Skarżący jest osobą bezrobotną, nie posiadającą żadnego majątku (ruchomego i nieruchomego), zaś utrzymuje się z zakładów bukmacherskich i wzajemnych. Skarżący nie przedstawił wymaganych zaświadczeń z Urzędu Miasta K. (w zakresie opłacania bądź nie podatku od nieruchomości oraz posiadania lub nie samochodu).
W tej sytuacji cała wiedza Sądu o sytuacji skarżącego pochodzi wyłączenie z jego oświadczeń. Wyjaśnienia te budzą jednak poważne wątpliwości, jako że nie są podparte żadnymi dokumentami. We wniosku o przyznanie prawa pomocy skarżący wskazał, że nie posiada żadnych dochodów. W uzupełnieniu wniosku wskazał jednak, że utrzymuje się z dochodów osiąganych z zakładów bukmacherskich i zakładów wzajemnych. Skarżący nie wykazał jednak, a nawet nie określił, w jakiej wysokości są to środki. Poważne zastrzeżenia co do wiarygodności budzą również wyjaśnienia skarżącego, że nie posiada żadnych rachunków związanych z prowadzonym gospodarstwem domowym. Pomimo wezwania skarżący nie wykazał nawet przybliżonego spisu wydatków miesięcznych. W tej sytuacji Sąd nie dysponuje wiedzą (co do dochodów i wydatków strony) potrzebną do wolnej od wątpliwości oceny sytuacji majątkowej wnioskodawcy (relacji obciążeń związanych z finansowaniem procesu oraz możliwości płatniczych), a tym samym do uwzględnienia wniosku. Samo bowiem stwierdzenie, że skarżący jest osobą bezrobotną, nie przesądza jeszcze o przyznaniu mu prawa pomocy.
Sąd podkreślił przy tym, że nie jest zobowiązany do przeprowadzania z urzędu postępowania w celu uzyskania odpowiednich dokumentów poświadczających rzeczywisty stan majątkowy i możliwości płatnicze osoby wnioskującej o przyznanie prawa pomocy. To na wnioskodawcy ciąży obowiązek wykazania, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania.
W zażaleniu na powyższe postanowienie skarżący wniósł o jego uchylenie oraz o zwolnienie od kosztów sądowych.
Zdaniem strony Sąd nie ocenił właściwie sytuacji finansowej wnioskodawcy i nie dokonał zarazem oceny tego, czy jest on w stanie opłacić koszty sądowe w sprawie. W zażaleniu skarżący podtrzymał dotychczasowe oświadczenia informując także, że jego matka, z którą pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, otrzymuje emeryturę w kwocie przekraczającej nieco 750 zł miesięcznie. Ponadto niezrozumiała dla skarżącego jest sugestia Sądu dotycząca konieczności udokumentowania braku dochodów, co przecież jest "praktycznie niewykonalne". Sąd powinien więc oprzeć się, rozpoznając przedmiotowy wniosek, przede wszystkim na oświadczeniach wnioskodawcy. Nie sposób też wymagać od skarżącego spisu wydatków, skoro żyje on "z dnia na dzień" (dokonując jedynie drobnych zakupów żywnościowych).
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Wbrew przekonaniu skarżącego, udokumentowanie jego sytuacji finansowej było możliwe. Skarżący otrzymał dokładną instrukcję referendarza odnośnie do dokumentów i oświadczeń, które pozwolą na ocenę jego możliwości płatniczych (k. 24-27 akt sądowych).
Z zobowiązania nałożonego w trybie cytowanego wyżej art. 255 P.p.s.a. wnioskodawca bezspornie się nie wywiązał. W piśmie stanowiącym odpowiedź na wezwanie referendarza nie określił chociażby w przybliżeniu (na co również zwrócił uwagę Sąd wojewódzki) miesięcznych kosztów utrzymania, czy kwot jakie uzyskuje z zakładów bukmacherskich i wzajemnych. Ponadto, powołując się na stan zdrowia (oświadczenie w tym zakresie nie zostało wsparte żadnym zaświadczeniem lekarskim – k. 28-29 akt sądowych), uchylił się od nadesłania stosownych zaświadczeń, dotyczących osiąganych dochodów (zeznanie podatkowe lub zaświadczenie o jego nieskładaniu) i posiadanego majątku (zaświadczenia w zakresie posiadania samochodu i opłacania podatku od nieruchomości). Wnioskodawca stwierdził także, że wszystkie jego "rachunki bankowe są zablokowane" przez organ podatkowy, również nie przedstawiając w tym zakresie żadnego dokumentu.
Myli się przy tym skarżący twierdząc, że Sąd powinien się opierać przede wszystkim na oświadczeniach wnioskodawcy rozpatrując wniosek o przyznanie prawa pomocy, bowiem art. 255 P.p.s.a. stanowi wyraźnie o uzupełnieniu oświadczenia strony m.in. o "dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego".
W świetle powyższych wywodów chybiony jest również zarzut zażalenia, że Sąd nie ocenił rzeczywistych możliwości finansowych skarżącego. Skarżący sam bowiem uniemożliwił Sądowi dokonanie takiej oceny, nie precyzując swoich oświadczeń, w szczególności w zakresie osiąganych dochodów i ponoszonych kosztów, a ponadto nie wspierając ich stosowną dokumentacją. Zasadność wniosku o przyznanie prawa pomocy powinna być rozpatrywana w dwóch aspektach – z uwzględnieniem z jednej strony wysokości obciążeń finansowych, jakie strona musi ponieść w konkretnym postępowaniu, z drugiej jej możliwości finansowych (por. M. Knysiak-Molczyk, Prawo pomocy w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, PS 2003, nr 11-12, s. 85). Tymczasem ten drugi element, w niniejszym postępowaniu wpadkowym pozostaje niewiadomy w świetle oświadczeń wnioskodawcy.
Trafnie więc zauważył Sąd pierwszej instancji, że lakoniczność wyjaśnień skarżącego nie pozwala na ocenę jego realnych możliwości płatniczych. Wątpliwości pogłębia przy tym rozbieżność poszczególnych oświadczeń. We wniosku wywiedziono, że skarżący jest osobą bezrobotną, nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego, nie posiada majątku ani dochodów. W odpowiedzi na wezwanie referendarza skarżący ujawnił, że jednak prowadzi wspólne gospodarstwo z matką (brak informacji co do jej dochodów), a także posiada dochody z zakładów (nie wiadomo w jakiej wysokości). Natomiast w sprzeciwie od postanowienia referendarza oraz w przedmiotowym zażaleniu wskazano ponadto, że miesięczne dochody matki wynoszą około 750 zł miesięcznie.
Niejasne twierdzenia wnioskodawcy nie obrazują zatem jego faktycznej kondycji finansowej. Nie wolno tymczasem zapominać, że mający zastosowanie w sprawie art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. nakłada na osobę ubiegającą się o przyznanie prawa pomocy obowiązek uprawdopodobnienia przesłanek w tym przepisie określonych. Z omawianej regulacji wynika wprost, że przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie częściowym następuje, "gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny".
Jak zasadnie zauważył Sąd pierwszej instancji, w świetle wskazanego przepisu sąd administracyjny nie ma możliwości poszukiwania z urzędu faktów przemawiających na korzyść ubiegającego się o przyznanie prawa pomocy, a władny jest jedynie oceniać w świetle art. 246 § 1 pkt 2 P.p.s.a. te, które wskazała strona.
Informacja pochodząca od strony powinna być zatem na tyle szczegółowa, by możliwa była ocena jej rzeczywistej sytuacji materialnej. Przyznanie prawa pomocy stanowi bowiem odstępstwo od generalnej zasady ponoszenia przez skarżących kosztów związanych prowadzeniem przez nich postępowania sądowoadministracyjnego (por. art. 199 P.p.s.a.), które są dochodem Skarbu Państwa (por. art. 212 § 2 P.p.s.a.). Jest to więc swoista forma dotowania strony przez Państwo, poprzez zapewnienie jej bezpłatnego udziału w procesie (celem zabezpieczenia jej konstytucyjnego prawa do sądu – art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Z tych względów (wyjątkowy charakter omawianej instytucji) w orzecznictwie przyjmuje się, że uchylenie się strony od obowiązków nałożonych w toku postępowania uzupełniającego – o którym mowa w art. 255 P.p.s.a. – należy uznać za przeszkodę wykluczającą uprawdopodobnienie wskazanych we wniosku okoliczności, a tym samym przyznanie prawa pomocy w żądanym zakresie (por. post. NSA z dnia 8 listopada 2006 r., sygn. akt II OZ 1112/06, ONSAiWSA 2007, nr 4, poz. 79). To zaś miało miejsce w niniejszej sprawie.
Z uwagi na powyższe orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 184 w zw. z art. 197 § 2 P.p.s.a.

Uzasadnienie wyroku