Sygnatura:
650 Sprawy świadczeń społecznych w drodze wyjątku
Hasła tematyczne:
Ubezpieczenie społeczne
Sygn. powiązane: II SA/Wa 1594/08
Skarżony organ:
Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych/ZUS
Data:
2009-05-12
Sąd:
Naczelny Sąd Administracyjny
Treść wyniku:
Oddalono skargę kasacyjną
Sędziowie:
Ewa Dzbeńska /sprawozdawca/
Małgorzata Borowiec /przewodniczący/
Zygmunt Zgierski

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Borowiec Sędzia NSA Zygmunt Zgierski Sędzia NSA Ewa Dzbeńska (spr.) Protokolant Barbara Dąbrowska po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2009 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej W. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 lutego 2009 r. sygn. akt II SA/Wa 1594/08 w sprawie ze skargi W. K. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia […] września 2008 r. nr […] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie: Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z dnia 4 lutego 2009 r., sygn. akt II SA/Wa 1594/08, oddalił skargę W. K. na decyzję Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia […] września 2008 r. nr […] w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia w drodze wyjątku.
Wyrok ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych:
Decyzją z dnia […] września 2008 r. nr […] Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, utrzymał w mocy decyzję własną z dnia […] lipca 2008 r., którą odmówił przyznania W. K. świadczenia w drodze wyjątku.
W ocenie Prezesa ZUS W. K. nie spełnił warunków wymienionych w art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), albowiem po nie wystąpiły żadne szczególne okoliczności uniemożliwiające uzyskanie dłuższego okresu ubezpieczenia. Prezes ZUS stwierdził, że W. K. – liczący 42 lata, posiada łącznie okres ubezpieczenia wynoszący 9 lat, 4 miesiące i 24 dni. Organ wskazał na przerwy w pracy zawodowej, mimo braku przeciwwskazań do wykonywania zatrudnienia. Podał, że ostatnio udowodniony okres składkowy przypada na dzień 10 maja 1996 r. nadto, iż za całkowicie niezdolnego do pracy został skarżący uznany orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 8 kwietnia 2008 r., W orzeczeniu stwierdzono, iż całkowita niezdolność do pracy istnieje od 22 lutego 2007 r. Podkreślił jednocześnie, że fakt świadczenia pracy za granicą bez ubezpieczenia, nawet jeśli było to spowodowane trudnościami na rynku pracy w Polsce, nie może zostać uznany za szczególną okoliczność, wskutek której W. K. nie spełnił warunków do uzyskania świadczenia na zasadach ogólnych.
W skardze na powyższą decyzję, wniesioną do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, W. K., wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji. W uzasadnieniu podniósł, iż spełnia wszystkie przesłanki do uzyskania przedmiotowego świadczenia. Wskazał na swój zły stan zdrowia (częściowo amputowane obie nogi, owrzodzenia, zły stan psychiczny) oraz bardzo trudną sytuację materialną. Zarzucił, że organ nie wziął pod uwagę, rozpoznając jego wniosek, bardzo trudnej sytuacji na rynku pracy, która miała miejsce w latach 90, co przyczyniło się do jego krótkiego okresu ubezpieczenia. Podniósł również, że od szesnastego roku życia pracował w gospodarstwie rolnym rodziców czego organ również nie wziął pod uwagę.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalając skargę na powyższą decyzję stwierdził, że przepis art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi regulację szczególną, umożliwiającą uzyskanie świadczenia odpowiadającego świadczeniu ubezpieczeniowemu przez osoby, które nie spełniają warunków do uzyskania świadczeń w trybie zwykłym, przewidzianych wskazaną wyżej ustawą. Świadczenia z art. 83 ust. 1 ustawy nie mają charakteru roszczeniowego, a ich przyznanie w drodze wyjątku zostało pozostawione uznaniu Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
W rozpoznawanej sprawie nie zostały spełnione łącznie przesłanki, o których mowa w art. 83 ust. 1 ww. ustawy. Sąd I instancji podzielił stanowisko organu, iż skarżący nie wykazał istnienia szczególnych okoliczności, które uniemożliwiły mu nabycie ustawowych uprawnień do renty. W okresie od 10 maja 1996 r. do daty orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS w dniu 8 kwietnia 2008 r. całkowitej niezdolności do pracy od 22 lutego 2007 r., tj. ok. 11 lat, skarżący nie był całkowicie niezdolny do pracy, a zatem nie można uznać, że w tym okresie nie mógł podejmować zatrudnienia z uwagi na stan zdrowia. Na przestrzeni 42 lat skarżący pozostawał w zatrudnieniu jedynie przez około 9 lat. Okoliczność, iż podejmował pracę za granicą (jak podaje prace dorywcze), od której nie były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, w ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, nie może stanowić argumentu przemawiającego za przyznaniem skarżącemu wnioskowanego świadczenia.
Ponadto Sąd podkreślił, iż skarżący nie wykazał, że pracował w gospodarstwie rolnym rodziców. Wydając zaskarżoną decyzję organ oparł się na zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. W dacie wydania zaskarżonej decyzji organ nie dysponował dowodami na okoliczność pracy skarżącego w gospodarstwie rolnym, natomiast w sytuacji gdy skarżący dysponuje nowymi dowodami na okoliczność dłuższego stażu pracy, to może złożyć ponowny wniosek o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku.
Skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia wniósł W. K. Zaskarżając orzeczenie w całości wniósł on o uchylenie wyroku z dnia 4 lutego 2009 r., i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie w całości kosztów pomocy prawnej, udzielonej skarżącemu z urzędu.
Zaskarżonemu orzeczeniu wnoszący skargę kasacyjną zarzucił rażącą obrazę:
– przepisów postępowania, które miały wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj. art. 3 § 1 i art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 7, 9, 77 oraz art. 107 kpa, poprzez nieuwzględnienie skargi mimo naruszenia przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w toku postępowania administracyjnego w/w przepisów kpa polegającego na:
1) nieinformowaniu skarżącego o wszelkich okolicznościach prawnych i faktycznych mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności nieinformowaniu i nieudzielaniu wskazówek, iż przy podejmowaniu uznaniowej decyzji w przedmiocie świadczenia w drodze wyjątku, organ bierze pod rozwagę ilość okresów zatrudnienia, które powinny być adekwatne do wieku pracownika, okoliczności związanych z zatrudnieniem skarżącego oraz związanymi z nimi prawami z zakresu ubezpieczenia społecznego;
2) niewyjaśnieniu wszystkich okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
– oraz obrazę prawa materialnego, tj. art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, polegające na błędnej wykładni w/w przepisu poprzez przyjęcie, iż w sprawie nie została spełniona przesłanka dla przyznania świadczenia w drodze wyjątku.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje: skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Za nie trafny uznać należy zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2004 Nr 39 poz. 353 ze zm.), zwanej dalej ustawą, stanowiącego podstawę decyzji, która była kontrolowana przez Wojewódzki Sąd Administracyjny, Z przepisu tego wynikają trzy przesłanki, których łączne wystąpienie warunkuje przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Przesłanki te jednocześnie wyznaczają granice uznania administracyjnego. Po pierwsze, niespełnienie wymagań dających prawo do ustawowej emerytury lub renty musi być spowodowane szczególnymi okolicznościami; po drugie, ubiegający się o to świadczenie nie może podjąć pracy lub innej działalności zarobkowej objętej ubezpieczeniem społecznym z powodu całkowitej niezdolności do pracy lub wieku; i po trzecie, osoba ta nie ma niezbędnych środków utrzymania. Należy podzielić stanowisko skargi kasacyjnej, że przepis ten nie uzależnia wprost świadczenia w drodze wyjątku od długości stażu ubezpieczeniowego. Z przepisu tego natomiast wynika konieczność wykazania, że ubezpieczony nie wypracował prawa do świadczenia na ogólnych zasadach ustawy, w następstwie zaistnienia szczególnych okoliczności, które mu to uniemożliwiły. Będzie to zatem zdarzenie wykluczające aktywność zawodową, z którą wiąże się płacenie składek na ubezpieczenie społeczne, z powodu niemożliwości przezwyciężenia skutków tego zdarzenia. W sprawie niniejszej nie zostało wykazane, aby zachodziły szczególne okoliczności uzasadniające przerwę w pracy i w nieodprowadzaniu składek na własne ubezpieczenie społeczne. Podane przez skarżącą, zarówno w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym, jak i w skardze kasacyjnej, okoliczności mające usprawiedliwić przerwę w niepłaceniu składek nie stanowią tych szczególnych okoliczności, o których mowa w art. 83 ust. 1 ustawy.
W zaskarżonym wyroku Sąd I instancji przyjął, że brak jest szczególnych okoliczności, wskutek których, skarżący nie spełnił warunków do uzyskania prawa do ustawowych świadczeń. Ustawa nie definiuje co należy rozumieć przez "szczególne okoliczności", które mogą usprawiedliwiać niespełnienie warunków do uzyskania świadczenia w trybie zwykłym. W orzecznictwie przyjmuje się, że powinny to być okoliczności od strony niezależne i niezawinione. Przy ustalaniu prawa do świadczeń na tej wyjątkowej podstawie organ rentowy bierze pod uwagę łączny okres ubezpieczenia w ciągu całego życia pracownika. Okres ten powinien być adekwatny do wieku ubiegającego się o to świadczenie, a niespełnienie przez niego warunków do uzyskania świadczenia powinno wynikać ze szczególnych okoliczności, niezależnych od ubezpieczonego i niemożliwych do pokonania przeszkód. Skarżący w ciągu 42 lat życia pozostawał w zatrudnieniu przez okres 9 lat, 4 miesięcy i 24 dni. Okoliczność pracy za granicą z powodu panującego w kraju bezrobocia nie stanowi szczególnych okoliczności o których mówi ustawa. Pracując poza granicami kraju skarżący mógł opłacać składki na ubezpieczenie a tego nie uczynił przez co okres składkowy jest bardzo krótki co niewątpliwie rzutuje na odmowę przyznanie świadczenia w drodze wyjątku.
Sąd w zaskarżonym wyroku dokonał prawidłowej wykładni tego przepisu przyjmując, że nie została wykazana przez stronę skarżącą przesłanka "szczególnych okoliczności" niezbędna do przyznania świadczenia w drodze wyjątku. Skarżący nie odprowadzał składek na ubezpieczenie społeczne od 10 maja 1996r. do czasu powstania całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji t.j. do dnia 22 lutego 2007r. Długotrwały okres pozostawania poza ubezpieczeniem, bez udokumentowania przez skarżącą przyczyn nie podjęcia pracy trafnie Sąd I instancji ocenił jako nie spełnienie przesłanki "szczególnych okoliczności" określonej w art. 83 ust. 1 omawianej ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał także za nieuzasadniony zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy p.p.s.a. Wojewódzki Sąd Administracyjny nie naruszył prawa oddalając skargę na decyzję wydaną zgodnie z prawem, po przeprowadzeniu postępowania i wyjaśnieniu istotnych okoliczności odnoszących się do sytuacji skarżącego.
Uznawszy, że skarga nie ma usprawiedliwionych podstaw, a zaskarżony wyrok odpowiada prawu, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr153 poz.1269 ze zm.) oddalił skargę kasacyjną

Uzasadnienie wyroku