Sygnatura:
6079 Inne o symbolu podstawowym 607
Hasła tematyczne:
Nieruchomości
Skarżony organ:
Minister Skarbu Państwa
Data:
2009-08-03
Sąd:
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie
Treść wyniku:
Oddalono skargę
Sędziowie:
Gabriela Nowak
Iwona Kosińska
Monika Nowicka /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Monika Nowicka (spr.) Sędziowie: WSA Gabriela Nowak WSA Iwona Kosińska Protokolant Ewa Nieora po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 grudnia 2009 r. przy udziale Prokuratora Apelacyjnego w P. sprawy ze skargi K. P. na decyzję Ministra Skarbu Państwa z dnia […] czerwca 2009 r. nr […] w przedmiocie odmowy potwierdzenia prawa do rekompensaty za nieruchomość pozostawioną poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oddala skargę.

Uzasadnienie wyroku

Zaskarżoną decyzją z dnia […] czerwca 2009 r. nr […] Minister Skarbu Państwa uchylił decyzję Wojewody […] z dnia […] czerwca 2008 r. nr […] o odmowie potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej i przekazał sprawę organowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia.
Powyższe rozstrzygnięcia zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i ocenach prawnych:
Wojewoda […] – działając na podstawie art. 7 ust. 2, w związku z art. 1 i 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2005 r. Nr 169, poz. 1418 ze zm.) – po rozpatrzeniu wniosku K. P., wydał dnia […] czerwca 2008 r. decyzję odmawiającą potwierdzenia prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, położonej w miejscowości S., w powiecie N., w województwie […], obecnie na B., obejmującej grunt rolny o powierzchni […] ha wraz z zabudowaniami.
Rozpatrując sprawę w trybie odwoławczym, na skutek odwołania wniesionego przez wnioskodawcę, Minister Skarbu Państwa stwierdził, że własną decyzją z dnia […] maja 2007 r. nr […] uchylił poprzednio wydaną przez Wojewodę […] decyzję z dnia […] listopada 2006 r. nr: […] odmawiającą potwierdzenia wnioskodawcy prawa do przedmiotowej rekompensaty, polecając organowi pierwszej instancji przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Przyczyną zaś uchylenia poprzedniej decyzji organu wojewódzkiego był fakt niezaakceptowania przez Ministra zawartego w niej poglądu, że repatrianci, przybyli do Polski na mocy umowy podpisanej w 1957 r. przez rządy PRL i ZSRR, nie mają prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Po raz drugi jednak rozpatrując sprawę, decyzją z dnia […] czerwca 2008 r. Wojewoda […] ponownie odmówił K. P. potwierdzenia prawa do rekompensaty za tzw. "mienie zabużańskie" ustalając, że w niniejszej sprawie nie nastąpiły "inne okoliczności związane z wojną" określone w art. 1 ust. 2 w/w ustawy.
W związku z powyższym Minister rozpatrując sprawę aktualnie w trybie odwoławczym podniósł, że K. P. był ostatecznie jedynym spadkobiercą zmarłego w dniu 22 lipca 1973 r. K. P. syna J., który był właścicielem gospodarstwa rolnego obejmującego […] ha wraz zabudowaniami, położonego w S. (vide: zaświadczenie z dnia […] października 1988 r. nr […] wydane przez Komitet Wykonawczy […] Wiejskiej Rady Delegatów Pracujących).
Na podstawie zaś poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii karty repatriacyjnej nr […] z dnia […] kwietnia 1959r. oraz z poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii karty repatriacyjnej nr […] z dnia […] kwietnia 1959 r. organ ustalił, iż K. P. s. J. przybył wraz z rodziną tj. żoną N. P. oraz dziećmi K. i J. P. na obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 30 marca 1959 r. Przybycie to nastąpiło na podstawie umowy z dnia 25 marca 1957 r. zawartej pomiędzy rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie terminu i trybu dalszej repatriacji z ZSRR osób narodowości polskiej (Dz. U. Nr 47, poz. 222).
Z oryginału poświadczenia obywatelstwa polskiego z dnia […] kwietnia 2006 r.
znak: […], wydanego przez Wojewodę […] wynikało przy tym, że K. P., s. J. w dniu 1 września 1939 r. posiadał obywatelstwo polskie.
Poza tym Minister stwierdził również, że z zeznań z przesłuchanego w charakterze świadka K. P. z dnia 25 września 2007 r. wynikało, że rodzina Państwa P. była poddawana represjom ze strony administracji radzieckiej.
W związku z powyższym organ odwoławczy podniósł, że – zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej – przepisy ust. 1 stosuje się także do osób, które na skutek innych okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 r., były zmuszone opuścić byłe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Powołując się na orzecznictwo sądowo-administracyjne organ przyjął, że ponieważ ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. nie precyzuje, co należy uważać za zmuszanie, zatem trzeba uznać, że przymus, pod którego wpływem działali obywatele polscy opuszczający terytorium byłej Rzeczypospolitej Polskiej, może mieć różny charakter (np. przymus bezpośredni, ekonomiczny, uzasadniona obawa o własne lub najbliższych zdrowie i życie itp.) a ponadto skoro ustawodawca nie zawęził środków dowodzenia zaistnienia powyższej przesłanki jedynie do możliwości wykazania jej w oparciu o dowód z dokumentu to trzeba uznać, że w tej mierze ma zastosowanie przepis art. 75 § 1 k.p.a. stanowiący, że jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Jednocześnie Minister wyraził pogląd, że fakt repatriowania w trybie umowy z dnia 25 marca 1957 r. zawartej między rządem PRL a rządem ZSRR w sprawie terminu i trybu dalszej repatriacji z ZSRR osób narodowości polskiej mieści się w zakresie art. 1 ust. 2 cytowanej ustawy.
Zdaniem organu odwoławczego, ustawodawca wprowadzając do ustawy z dnia 8
lipca 2005r. przesłankę "innych okoliczności związanych z wojną" i nie wymieniając
enumeratywnie takich okoliczności, uznał bowiem, że wymogi ustawowe spełniają okoliczności, które zmusiły osoby do opuszczenia byłego terytorium Rzeczypospolitej Polskiej a które mają związek z wojną z 1939 r., a więc okoliczności będące jej bezpośrednim następstwem.
W tych warunkach organ odwoławczy uchylił decyzję Wojewody […] i polecił mu by ponownie prowadząc postępowanie wyjaśniające ze szczególną starannością ustalił, czy w przedmiotowej sprawie występują podstawowe przesłanki nabycia prawa do rekompensaty określone w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r., poprzez ustalenie, czy poprzednik prawny strony postępowania był zmuszony opuścić byłe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czy opuszczenie to miało związek z wojną rozpoczętą w 1939 r., mając na uwadze wyżej przedstawione pojęcie przymusu.
Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, którą wniósł K. P.
Skarżący, zakwestionował w skardze fakt wydania w niniejszej sprawie decyzji kasacyjnej, podnosząc, że już raz organ odwoławczy uchylił decyzję Wojewody […], wydając organowi pierwszej instancji wytyczne, co do dalszego toku postępowania. W ocenie skarżącego, jego roszczenie zostało udowodnione, co potwierdzało stanowisko Ministra odnośnie wystąpienia w przedmiotowym stanie faktycznym faktu represji.
W odpowiedzi na skargę Minister Skarbu Państwa wniósł o jej oddalenie. Podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, organ zwracał ponadto uwagę na okoliczność, że – stosownie do przepisu art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (…) Minister Skarbu Państwa nie może wydać decyzji potwierdzającej skarżącemu prawo do rekompensaty, ponieważ Wojewoda […] nie wydał postanowienia, w którym dokonałby pozytywnej oceny spełnienia przez stronę wymogów określonych w art. 2,3, 5 ust. 1 i 2 ustawy.
Biorący udział w postępowaniu Prokurator Apelacyjny w P. w stanowisku zajętym ustnie do protokołu rozprawy prowadzonej przed Sądem w dniu […] grudnia 2009 r. również wnosił o oddalenie skargi.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Skargę należało uznać za nieuzasadnioną, co skutkowało jej oddaleniem.
W niniejszej sprawie przedmiotem oceny Sądu była kwestia legalności decyzji Ministra Skarbu Państwa, podjętej w trybie art. 138 § 2 k.p.a.
Zgodnie z tym przepisem, organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. Przekazując sprawę organ może też wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. Zwrócić przy tym trzeba uwagę, iż decyzja kasacyjna o przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia nie może być podjęta w innych okolicznościach niż te, które zostały określone w art. 138 § 2 k.p.a. i nie jest dopuszczalna wykładnia rozszerzająca tego przepisu.
Zatem chociaż regułą winno być wydanie przez organ odwoławczy rozstrzygnięcia merytorycznego, polegającego na: utrzymaniu w mocy decyzji organu pierwszej instancji albo uchyleniu jej w całości (lub w części) i w tym zakresie wydaniu orzeczenia reformatoryjnego bądź uchyleniu decyzji zaskarżonej i umorzeniu postępowania pierwszej instancji, względnie postępowania odwoławczego – to w niniejszym stanie faktycznym, wydanie decyzji kasacyjnej było zasadne.
Jak wynika z akt administracyjnych kluczowym zagadnieniem, które w tej sprawie winno zostać rozstrzygnięte, była kwestia ustalenia, czy w przypadku rodziny P. ich powrót do Polski nastąpił w sytuacji przymusowej, w związku z wystąpieniem "innych okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 r." – w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r.
Jednocześnie, abstrahując od zagadnienia, co należy rozumieć w takiej sytuacji pod pojęciem "przymusu", zaakcentować należy, że jedynym dowodem przeprowadzonym na tę okoliczność był dowód z przesłuchania w charakterze świadka K. P., który był w sprawie wnioskodawcą. Tego rodzaju postępowanie należało uznać za wadliwie przeprowadzone postępowanie dowodowe.
Wprawdzie – zgodnie z art. 86 k.p.a. – do przesłuchania stron stosuje się przepisy dotyczące świadków, z wyłączeniem jednak przepisów o środkach przymusu, ale nie oznacza to, że strona postępowania powinna być przesłuchiwana w charakterze świadka. Strona nie jest świadkiem i winna być przesłuchana jako strona z tym, że sposób, procedura przeprowadzania tego dowodu winna być odbywać się tak, jak przesłuchanie świadka.
Powyższa wadliwość, która w tej sprawie wystąpiła, ma jednak znaczenie istotne gdyż nie jest to – jak mogłoby się na pozór wydawać – wadliwość tylko nomenklaturowa.
W myśl bowiem w/w art. 86 k.p.a., dowód z przesłuchania stron, w odróżnienie od dowodu z zeznań świadków, jest środkiem dowodowym posiłkowym, dopuszczalnym jedynie w ostateczności, gdy po wyczerpaniu środków dowodowych lub z powodu ich braku pozostały nie wyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W innych okolicznościach zatem tego rodzaju dowód nie mógł być w ogóle przeprowadzony.
Z akt sprawy nie wynika czy dowód z przesłuchania strony, jeśli nawet zostałby przeprowadzony prawidłowo, byłby dopuszczalny. Strona bowiem nie została przez organ wojewódzki pouczona, iż w trybie art. 6 ust. 5 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty (…) jeżeli nie posiada stosownych dokumentów to dowodami w sprawie mogą być oświadczenia dwóch świadków złożone, pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, przed notariuszem, organem prowadzącym postępowanie lub w polskiej placówce konsularnej w kraju zamieszkania świadka, którzy zamieszkiwali w miejscowości, w której znajduje się pozostawiona nieruchomość lub w miejscowości sąsiedniej a nie są osobami bliskimi dla (w tym wypadku) wnioskodawcy. Dopiero ustalenie, że dowód z zeznań świadków nie mógłby być w sprawie dopuszczony, dawałoby podstawę do przeprowadzenia dowodu z przesłuchania strony.
Ponadto, warunkiem wydania pozytywnej decyzji o przyznaniu prawa do rekompensaty jest także wcześniejsze oszacowanie wartości pozostawionego na kresach wschodnich mienia. Szacunku tego dokonuje rzeczoznawca majątkowy i jest to także istotny dowód w sprawie. W związku z powyższym, nawet w przypadku ustalenia przez organ odwoławczy, że rodzina wnioskodawcy, pozostawiając mienie za Bugiem działała pod wpływem represji ze strony władz radzieckich, nie mogłoby dojść do zakończenia postępowania w sprawie na etapie postępowania prowadzonego przez Ministra. Dopuszczenie bowiem powyższego dowodu z opinii rzeczoznawcy majątkowego na etapie postępowania odwoławczego, naruszałoby zasadę dwuinstancyjności postępowania, wyrażoną w art. 15 k.p.a.
Organ odwoławczy zgodnie z tą zasadą, oprócz pełnienia funkcji merytorycznej przejawiającej się w konieczności rozpoznania sprawy po raz drugi, pełni też funkcje kontrolne. Przeprowadzenie natomiast praktycznie całego postępowania wyjaśniającego przez ten właśnie tylko organ – a taka sytuacja w tej sprawie mogłaby zaistnieć – stanowiłaby niedopuszczalne naruszenie powyższej zasady, pozbawiające stronę służącego jej prawa odwołania.
Za niedopuszczalnością rozstrzygania w niniejszej sprawie decyzją reformatoryjną – zdaniem Ministra – przemawiała również argumentacja zawarta w odpowiedzi na skargę a dotycząca (w przypadku uwzględnienia wniosku) wydawania przez wojewodę – w trybie art. 7 cytowanej ustawy – postanowienia, którym organ ten dokonuje pozytywnej oceny spełnienia przez stronę wymogów określonych w art. 2,3, 5 ust. 1 i 2 ustawy. Argumentacja ta w niniejszej sprawie nie miała jednak zasadniczego znaczenia, gdyż uchylenie przez organ odwoławczy decyzji Wojewody było słuszne, z przyczyn wyżej omówionych.
W związku z powyższym niejako jedynie dla porządku podnieść w tym miejscu należy, że problematyka wspomnianego postanowienia jest kwestią otwartą i kontrowersyjną.
W doktrynie zwraca się bowiem uwagę, iż postanowienie organu wojewódzkiego, wydawane w oparciu o art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej, nie może być traktowane jako postanowienie określone w art. 123 § 2 k.p.a. ani też tym bardziej jako zaświadczenie czy decyzja. Postanowienie to jest bowiem w istocie rzeczy jedynie szczególnym oświadczeniem organu prowadzącego postępowanie, nie mającym znamion aktu jurysdykcyjnego sensu stricto (vide: Tadeusz Kiełkowski, Hanna Knysiak – Molczyk "Postępowanie w sparwie potwierdzenia prawa do rekompensaty za mienie zabużańskie" – Przegląd Prawa Publicznego 2007/12/38).
Z kolei w orzecznictwie problem ten też nie został do tej pory jednoznacznie rozstrzygnięty, choć w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 listopada 2008 r. sygn. akt I OSK 1484/07 (niepubl.) Sąd zwrócił uwagę, że postępowanie uregulowane przepisami ustawy o realizacji prawa do rekompensaty składa się z kilku etapów postępowania.
Ponieważ w tej sprawie powyższe zagadnienie nie miało – jak wyżej wspomniano znaczenia rozstrzygającego – rozważania dotyczące wspomnianej kwestii Sąd uznał za zbędne.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd – z mocy przepisu art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) – orzekł jak w sentencji.