II FZ 483/09 – Postanowienie NSA


Sygnatura:
6115 Podatki od nieruchomości
Sygn. powiązane: I SA/Rz 682/09
Hasła tematyczne:

Skarżony organ:
Samorządowe Kolegium Odwoławcze
Data:
2009-10-29
Sąd:
Naczelny Sąd Administracyjny
Treść wyniku:
Oddalono zażalenie
Sędziowie:
Stanisław Bogucki /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Stanisław Bogucki po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2009 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia R. S. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 26 sierpnia 2009 r., sygn. akt I SA/Rz 682/09 odmawiającego przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym w sprawie ze skargi R. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w R. z dnia 26 marca 2009 r., nr […] w przedmiocie łącznego zobowiązania pieniężnego za rok 2007 postanawia: oddalić zażalenie.
Uzasadnienie: 1. Postanowieniem z dnia 26 sierpnia 2009 r., sygn. akt I SA/Rz 682/09, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie – działając na podstawie art. 254 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., dalej w skrócie: p.p.s.a.) – odmówił przyznania prawa pomocy R. S. (dalej: skarżący) w sprawie ze skargi R. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w R. z dnia 26 marca 2009 r., nr […], w przedmiocie łącznego zobowiązania pieniężnego za 2007 r.
2. Uzasadniając postanowienie, WSA w Rzeszowie podał, że skarżący wniósł na urzędowym formularzu wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym – zwolnienie od kosztów sądowych (k. 84). We wniosku skarżący oświadczył, że nie ma możliwości uiszczenia wpisu od skargi, ponieważ nie posiada żadnego majątku ani oszczędności, a osiągane niewielkie dochody z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego wynoszą 400 zł miesięcznie. Wskazał, że pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym wraz z żoną i dwójką dzieci. Żona skarżącego przebywa na urlopie macierzyńskim i otrzymuje z tego tytułu zasiłek w wysokości 600 zł. Skarżący jest właścicielem nieruchomości rolnej o powierzchni 1,3 ha.
Referendarz sądowy WSA w Rzeszowie pismem z dnia 14 lipca 2009 r. wezwał skarżącego do złożenia dodatkowego oświadczenia dotyczącego stanu majątkowego i możliwości płatniczych. Odpowiadając na w.w. wezwanie, skarżący podał w piśmie z dnia 21 lipca 2009 r., że nieruchomości, których jest właścicielem, są w częściowym posiadaniu spółki "S.", która w związku z tym nie płaci żadnych należności w zamian za remontowanie i przygotowanie do użytkowania znajdujących się na nieruchomości budynków. Dodał także, że na utrzymanie rodziny przeznacza wszystkie swoje dochody, na które składają się zasiłek macierzyński żony oraz drobne kwoty w wysokości około 1.000 zł miesięcznie z tytułu prac dorywczych wykonywanych przez skarżącego. Skarżący przedłożył wyciąg z rachunku bankowego prowadzonego w Banku Spółdzielczym w D. oraz rachunki za energię elektryczną i gaz (k. 91-96). Jednakże nie przedłożył zeznań podatkowych w podatku dochodowym od osób fizycznych za lata 2007 i 2008.
Postanowieniem z dnia 29 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/Rz 682/09, Referendarz sądowy WSA w Rzeszowie odmówił przyznania pomocy prawnej.
Odnosząc się do wniesionego na to postanowienie sprzeciwu, WSA w Rzeszowie postanowieniem z dnia 26 sierpnia 2009 r. odmówił przyznania prawa pomocy.
W uzasadnieniu postanowienia WSA w Rzeszowie stwierdził, że rozstrzygnięcie wniosku sprowadzało się do zbadania, czy spełniona została przesłanka wynikająca z treści art. 246 § 1 pkt 2 p.p.s.a. Stosownie bowiem do jego brzmienia, przyznanie osobie fizycznej prawa pomocy w zakresie częściowym – obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych, w tym opłat i wydatków (art. 245 § 3 p.p.s.a.) – uzależnione jest od wykazania przez nią, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Skarżący nie uczynił zadość temu obowiązkowi prawnemu, gdyż nie przedłożył odpisu zeznań podatkowych za wskazane lata, do czego został wezwany pismem referendarza sądowego z dnia 14 lipca 2009 r. Natomiast odnośnie uzyskiwanych dochodów skarżący wskazał w formularzu PPF, że z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego uzyskuje dochód w wysokości 400 zł. Jednakże w odpowiedzi na wezwanie referendarza sądowego podał, że dochód ten wynosi 1.000 zł. Podał także, że uzyskuje z tytułu prac dorywczych dochód w wysokości 1.000 zł miesięcznie, zaś w sprzeciwie podał, że dochód ten wynosi 1.000 zł rocznie.
Odnosząc się do kwestii posiadania nieruchomości skarżącego przez Spółkę "S.", WSA w Rzeszowie stwierdził, że sposób i forma rozliczeń skarżącego za umożliwienie korzystania z tych nieruchomości leży w jego gestii. Konkludując, Sąd pierwszej instancji ocenił, że aktualny stan majątkowy i sytuacja dochodowa skarżącego nie zostały zobrazowane w sposób dostatecznie dokładny, co uniemożliwiło Sądowi stwierdzenie zasadności przyznania prawa pomocy we wnioskowanym zakresie.
3. Zażalenie od powyższego postanowienia WSA w Rzeszowie do Naczelnego Sądu Administracyjnego złożył skarżący, wnosząc o (1) uchylenie tegoż postanowienia i uwzględnienie prośby o zwolnienie z ustalonej opłaty sądowej w całości, a gdyby zwolnienie w całości z jakiejkolwiek przyczyny było niemożliwe, to z istotnej jej części. Jednocześnie skarżący wniósł o (2) zwolnienie z wpisu od zażalenia w ustawowej wysokości 100 zł oraz (3) o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, gdyby istniał przymus adwokacki do sporządzenia i wniesienia zażalenia.
Uzasadniając zażalenie, skarżący podniósł, że jest obecnie w ciężkiej sytuacji materialnej, nie dysponuje określonymi środkami na wniesienie zarządzonej opłaty i nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego na utrzymanie siebie i rodziny tych kosztów wnieść. Skarżący zauważył, ze przedłożył określone dokumenty urzędowe, zaświadczenia i oświadczenia, których Sąd pierwszej instancji nie zakwestionował, przysługuje im więc prawo domniemania prawdy do okoliczności, które poświadczają. Zeznań podatkowych za lata 2007 i 2008 nie przedłożył, gdyż takimi nie dysponował, a wykazał stan swojego aktualnego posiadania na rok 2009. W ocenie skarżącego w sposób wystarczający wykazał, że nie ma żadnych dochodów z nieruchomości, która jest przedmiotem opodatkowania. Ponadto podniósł, że zwolnienie od wpisu od skargi nie jest zwolnieniem z kosztów sądowych w zupełności, gdyż Sąd dysponuje prawem zasądzeniem kosztów w orzeczeniu końcowym od strony przegrywającej.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
4. Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z dyspozycją art. 199 p.p.s.a. strony postępowania ponoszą koszty związane ze swoim udziałem w sprawie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Ustawodawca jako odstępstwo od zasady ponoszenia kosztów postępowania przez strony stworzył instytucję pomocy prawnej, która ma gwarantować możliwość realizacji konstytucyjnego prawa do sądu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.). Instytucja ta – uregulowana w oddziale 2 rozdziału 3 p.p.s.a. – stanowi lex specialis względem normy z art. 199 p.p.s.a.
Art. 246 p.p.s.a. określa przesłanki przyznania pomocy prawnej. Zgodnie z § 1 pkt 2 wskazanego artykułu, osobie fizycznej można przyznać pomoc prawną w zakresie częściowym dopiero wówczas gdy wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, wykładnia ustawowego określenia "gdy osoba ta wykaże" sprowadza się do przyjęcia, że to na ubiegającym się o przyznanie prawa pomocy spoczywa ciężar dowodu, że znajduje się w sytuacji uprawniającej go do przyznania mu prawa pomocy w zakresie całkowitym (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 kwietnia 2008 r., sygn. II OZ 322/08). Podobny pogląd został wyrażony w postanowieniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 czerwca 2008 r. (sygn. I GZ 147/08), gdzie stwierdzono: "Ciężar dowodu, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie prawa pomocy". Uwagi te odnoszą się także do kwestii pomocy prawnej w zakresie częściowym.
Wyrażony w orzecznictwie pogląd co do ciężaru dowodu w kwestii przyznania pomocy prawnej jest także ugruntowany w doktrynie: "Zgodnie z art. 246 § 1 i 2 p.p.s.a. ciężar dowodu spoczywa na stronie, która ubiega się o przyznanie prawa pomocy. Z użycia w tych przepisach określenia -gdy wykaże- wynika, że strona ma przekonać sąd, że znajduje się w sytuacji opisanej w tych przepisach, która uniemożliwia poniesienie jej jakichkolwiek kosztów postępowania lub poniesienie pełnych kosztów postępowania" (M. Niezgódka-Medek [w:] B. Dauter, B. Gruszczyński, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2009 r., s. 694 i n.).
W rozpoznawanej sprawie to na skarżącym spoczywał obowiązek udowodniania, że jego sytuacja materialna kwalifikuje go do przyznania mu pomocy prawnej w zakresie częściowym. Zgodnie z art. 255 p.p.s.a., jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku złożonym na urzędowym formularzu (zgodnie z dyspozycją art. 252 p.p.s.a.), nie wystarcza do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana złożyć na wezwanie sądu tzw. dokumenty źródłowe. W analizowanej sprawie skarżący został wezwany pismem z dnia 14 lipca 2009 r. do przedłożenia stosownych dokumentów. Wyraźnie zaznaczono w piśmie, że wzywa się skarżącego do przedłożenia m.in. odpisu zeznania podatkowego za 2007 r. i 2008 r., ewentualnie zaświadczenia z właściwego urzędu skarbowego. Skarżący nie zareagował na owe wezwanie zgodnie z ciążącym na nim obowiązkiem prawnym, gdyż nie przedłożył w.w. dokumentów. Tym samym prawidłowo Sąd pierwszej instancji uznał, że nie dysponuje dostatecznie uprawdopodobnionymi oświadczeniami skarżącego, które uzasadniałyby przyznanie prawo pomocy. Z taką a nie inną oceną WSA w Rzeszowie skarżący powinien był się liczyć, gdy nie dopełniał ciążącego na nim obowiązku uprawdopodobnienia wskazanymi dokumentami swojej sytuacji materialnej (por. postanowienie NSA z dnia 5 czerwca 2008 r., sygn. akt I FZ 236/08).
W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zasadne były wątpliwości Sądu pierwszej instancji co do deklarowanej przez skarżącego sytuacji materialnej. Jak wskazał WSA w Rzeszowie, zaistniała niezgodność pomiędzy kolejnymi oświadczeniami skarżącego co do uzyskiwanych dochodów. We wniosku PPF skarżący podał, że dochód miesięczny z gospodarstwa rolnego wynosi 400 zł (k. 85), natomiast w dodatkowych wyjaśnieniach nadesłanych w odpowiedzi na wezwanie referendarza sądowego podaje kwotę 1.000 zł (k. 90). Ponadto, uwzględniając zasiłek macierzyński żony we wniosku skarżący podaje, że dochód miesięczny rodziny wynosi 1.000 zł, natomiast w zażaleniu podaje kwotę 1.600 zł. Są to rozbieżności, które rodzą wątpliwości samego Naczelnego Sądu Administracyjnego, co do faktycznej sytuacji materialnej skarżącego. Tym samym Naczelny Sąd Administracyjny w pełni podziela ocenę WSA w Rzeszowie, że w rozpoznawanej sprawie nie było podstaw do przyznania prawa pomocy.
Konkludując, działania Sądu pierwszej instancji w rozpoznawanej sprawie były prawidłowe, a wydane orzeczenie pozostaje w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa dotyczącymi przesłanek przyznania prawa pomocy określonych w art. 246 § 1 pkt 2 w związku z art. 255 p.p.s.a.
5. Odnosząc się do wniosków skarżącego o zwolnienie od wpisu sądowego od zażalenia i przyznanie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w razie przymusu adwokackiego do sporządzenia i wniesienia zażalenia, to należy stwierdzić ich całkowitą bezzasadność. Zgodnie z art. 261 p.p.s.a. od zażalenia na postanowienie odmawiające przyznanie prawa pomocy nie pobiera się opłat sądowych. Ustawa milczy na temat przymusu adwokackiego przy w.w. typie środków zaskarżenia, zatem oczywistym jest, że ustawodawca nie wprowadził takiego obowiązku.
6. Kierując się wyżej wymienionymi względami, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji, działając na podstawie art. 184 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a.

Uzasadnienie wyroku