II FZ 370/10 – Postanowienie NSA


Sygnatura:
6112 Podatek dochodowy od osób fizycznych, w tym zryczałtowane formy opodatkowania
Hasła tematyczne:
Prawo pomocy
Skarżony organ:
Dyrektor Izby Skarbowej
Data:
2010-07-19
Sąd:
Naczelny Sąd Administracyjny
Treść wyniku:
Uchylono zaskarżone postanowienie i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w…
Sędziowie:
Stanisław Bogucki /przewodniczący sprawozdawca/

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Sędzia NSA Stanisław Bogucki po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 2010 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej zażalenia Stowarzyszenia J. od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 23 czerwca 2010 r., sygn. akt I SA/Bk 120/10 odmawiającego przyznania prawa pomocy w zakresie całkowitym w sprawie ze skargi Stowarzyszenia J. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w B. z dnia 9 lutego 2010 r., nr […] w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2005 r. postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Białymstoku.

Uzasadnienie wyroku

1. Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2010 r., sygn. akt I SA/Bk 120/10, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku oddalił wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym Stowarzyszenia J. (dalej: Stowarzyszenie) w sprawie ze skargi w.w. Stowarzyszenia na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w B. z dnia 9 lutego 2010 r., nr […], wydanej w przedmiocie podatku dochodowego od osób fizycznych za 2005 r. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia podano art. 245 § 2 w związku z art. 246 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej w skrócie p.p.s.a.).2. Przebieg postępowania przed Sądem pierwszej instancji:2.1. Stowarzyszenie złożyło wniosek o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie doradcy podatkowego. Wskazało w nim, że jego dochody uniemożliwiają opłacenie kosztów sądowych, bowiem ich źródłem są składki członkowskie, z których w roku bieżącym nie uzyskano żadnych środków pieniężnych.2.2 Stowarzyszenie w odpowiedzi na wezwanie z dnia 7 kwietnia 2010 r. Referendarza sądowego WSA w Białymstoku wskazało, że składka członkowska wynosi 10 zł na rok, a stan członków Stowarzyszenia na dzień 31 marca 2010 r. wynosił 27 osób. Nadmieniono równocześnie, że wskutek braku obrotów bank rozwiązał umowę ze Stowarzyszeniem, tym samym nie posiada ono konta bankowego. Dołączono równocześnie do akt sprawy zestawienie przychodów i rozchodów za 2009 r. oraz wyciągi z rachunków bankowych (k. 32-35 akt WSA w Białymstoku).2.3 Postanowieniem z dnia 12 maja 2010 r. Referendarz sądowy WSA w Białymstoku odmówił przyznania prawa pomocy Stowarzyszeniu w zakresie obejmującym zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata.2.4 Stowarzyszenie złożyło sprzeciw wobec w.w. postanowienia, podtrzymując stanowisko zaprezentowane we wniosku. Podkreśliło równocześnie, że podejmowane działania są związane z chęcią ochrony społeczności wiejskiej w zakresie prawa podatkowego oraz administracyjnego. Zaznaczyło także, że nie prowadzi działalności gospodarczej, utrzymując się jedynie ze składek członkowskich.3. Postanowienie Sądu pierwszej instancji:3.1 Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji stwierdził, że instytucja prawa pomocy jest przyznawana w szczególnych okolicznościach, mając charakter wyjątku od ogólnej zasady wyrażonej w art. 199 p.p.s.a. Ciężar udowodnienia okoliczności, skłaniających wojewódzki sąd administracyjny do jej udzielenia, spoczywa na podmiocie ubiegającym się o przyznanie takiego prawa.3.2 Sąd pierwszej instancji pokreślił, że w rozpoznawanej sprawie należało mieć na względzie, iż Stowarzyszenie składa do WSA w Białymstoku szereg skarg, jednocześnie zwracając się o prawo pomocy, a więc powinno się ono liczyć z obowiązkiem ponoszenia kosztów sądowych. Sytuacja ta, uwzględniwszy symboliczny wymiar składek i efektywność członków w ich partycypacji, jak również brak działań mających na celu pozyskanie środków finansowych, sprawia, że nie można jednoznacznie przesądzić, iż Stowarzyszenie nie może ponieść kosztów postępowania sądowoadministracyjnego w wyniku trudnej sytuacji finansowej.Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że z treści wniosku o przyznanie prawa pomocy oraz sprzeciwu od orzeczenia Referendarza sądowego WSA w Białymstoku wynikało, że Stowarzyszenie utrzymuje się wyłącznie z symbolicznych składek członkowskich (po 10 zł rocznie), których dodatkowo nie opłacili za 2009 i 2010 r. wszyscy członkowie. Stowarzyszenie w chwili rozpoznawania wniosku o przyznanie prawa pomocy dysponowało jedynie kwotą około 100 zł. Z kolei ze statutu Stowarzyszenia wynikało, że celem Stowarzyszenia jest organizowanie współpracy, niesienie pomocy, stwarzanie optymalnych warunków dla rozwoju cywilizacyjnego, kulturalnego i prawnego członków Stowarzyszenia i osób niezrzeszonych. Przyjąć zatem należało w ocenie WSA w Białymstoku, że ustalona wielkość składek członkowskich nie zapewnia realizacji statutowych celów Stowarzyszenia.Sąd pierwszej instancji podkreślił, że Stowarzyszenie mając zapewnioną w statucie możliwość uzyskiwania środków finansowych na pokrycie wydatków związanych z działalnością statutową nie może przerzucać całości kosztów wszczętych przez siebie postępowań sądowoadministracyjnych na Skarb Państwa.Podkreślono równocześnie, że Stowarzyszenie nie podejmuje żadnych działań mających na celu uzyskanie środków finansowych, mogących pokryć koszty związane ze wszczętymi w WSA w Białymstoku postępowaniami (Stowarzyszenie rokrocznie składało do w.w. Sądu szereg skarg, w zdecydowanej większości w sprawach podatkowych – tj. w roku 2009 do WSA w Białymstoku wpłynęło 6 skarg, natomiast w roku bieżącym – tj. do 22 czerwca 2010 r. – 4 skargi). Fakt prowadzenia działalności non profit, mimo statutowej możliwości pozyskiwania środków, zdaniem Sądu pierwszej instancji nie może zwalniać z obowiązku ponoszenia kosztów postępowania sądowego.Podsumowując, stwierdzono, że skoro Stowarzyszenie ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej z przeznaczeniem zysków na działalność statutową, to w sytuacji, w której nie korzysta ono z takiej możliwości, nie może skutecznie żądać pokrycia kosztów postępowania przez Skarb Państwa.3.3. W ocenie Sądu pierwszej instancji nie bez znaczenia pozostawał również fakt, że w sprawie w dniu 18 maja 2010 r. został uiszczony wpis od skargi przez pełnomocnika Stowarzyszenia – J. W., na rzecz i w imieniu Stowarzyszenia (k. 45 akt WSA w Białymstoku). Fakt ten pozwalał założyć, zdaniem WSA w Białymstoku, że Stowarzyszenie może liczyć na wsparcie finansowe swoich członków w realizacji zadań statutowych.4. Stanowisko Stowarzyszenia w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym:4.1 W zażaleniu wniesionym do Naczelnego Sądu Administracyjnego Stowarzyszenie zarzuciło w.w. postanowieniu WSA w Białymstoku, że nie uwzględniono w nim jego statusu Stowarzyszenia, które nie dysponuje znacznymi środkami finansowymi, co sprawia że nie może ono partycypować w kosztach postępowania sądowego. Wskazano równocześnie, że strona przeciwna, czyli organ administracji publicznej ex lege korzysta ze środków budżetowych, co zdaniem Stowarzyszenia stawia je w nierównej pozycji wobec organu.4.2 Stowarzyszenie zasugerowało równocześnie, że oddalenie wniosku o przyznanie pomocy prawnej przez Sąd pierwszej instancji może mieć na celu ograniczenie dostępu do postępowań sądowych Stowarzyszenia, które zaskarżyło już siedem wyroków WSA w Białymstoku do Naczelnego Sądu Administracyjnego.4.3 Stowarzyszenie podniosło, że w rozpoznawanej sprawie wydano szereg decyzji podatkowych, które nawzajem mają się wykluczać. Sprawia to, że udział organizacji społecznej jest w pełni uzasadniony, a samo prawo pomocy jest – zdaniem Stowarzyszenia – przesłanką umożliwiającą w tym przypadku wyjaśnienie przedmiotowych kwestii.5. Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:5.1. Zażalenie zasługuje na uwzględnienie. Sąd pierwszej instancji słusznie podniósł w zaskarżonym postanowieniu, że ciężar wykazania okoliczności uzasadniających przyznanie prawa pomocy, o którym mowa w art. 246 § 2 p.p.s.a., spoczywa na stronie składającej wniosek o przyznanie tego prawa. Jednakże WSA w Białymstoku wadliwe ocenił sytuację Stowarzyszenia przy uwzględnieniu przedłożonych dokumentów źródłowych (art. 255 p.p.s.a.).5.2. Oceniając, czy podmiot wnoszący o przyznanie prawa pomocy wypełnił ciążący na nim z mocy w.w. przepisu p.p.s.a. obowiązek, sądy administracyjne powinny badać przedłożone dokumenty źródłowe, o których mowa w art. 255 p.p.s.a., pod kątem aktualnej sytuacji finansowej wnioskodawcy (por. postanowienie NSA z dnia 13 lipca 2010 r., sygn. akt II FZ 307/10, publik. w Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/).W rozpoznawanej sprawie Stowarzyszenie w odpowiedzi na wezwanie Referendarza sądowego WSA w Białymstoku (k. 29 akt WSA w Białymstoku) przedłożyło niezbędne pisma oraz inne dokumenty w celu uprawdopodobnienia swojego stanu finansowego. Nie powinno to pozostawać obojętnym dla rozstrzygnięcia. Stowarzyszenie zrealizowało bowiem ciążący na nim na mocy art. 246 § 2 p.p.s.a. obowiązek, przedkładając dokumenty źródłowe, o których przedstawienie wezwał Referendarz sądowy WSA w Białymstoku.5.3. Oceniając na podstawie w.w. dokumentów źródłowych (patrz: pkt 2.2. niniejszego uzasadnienia) sytuację finansową Stowarzyszenia, należało zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, dojść do przeciwnych wniosków, niż te, na których oparł swe rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że zgodnie z pisemnym (odręcznie sporządzonym) zestawieniem przychodów i rozchodów Stowarzyszenia, podpisanym przez Prezesa Stowarzyszenia i jego Skarbnika (k. 31-32 akt WSA w Białymstoku), do dyspozycji tej instytucji społecznej jest obecnie kwota 91,15 zł. Oczywista jest więc niemożność opłacenia z tych środków wpisu od skargi, który wynosi 207 zł. Przedłożone wyciągi bankowe i zawiadomienie o rozwiązaniu umowy o prowadzenie konta (k. 33-35 akt WSA w Białymstoku) potwierdzają treść w.w. zestawienia. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie było podstaw, aby ocenić w.w. zestawienie jako niewiarygodne. Trafnie zatem Sąd pierwszej instancji nie zakwestionował informacji zawartych w przedłożonych dokumentach źródłowych, co jednoznacznie wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia. Tym samym WSA w Białymstoku przyjął je jako wiarygodne i adekwatnie opisujące stan finansowy Stowarzyszenia.5.4. Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na negatywnej ocenie sposobu pozyskiwania środków przez Stowarzyszenie na jego działalność statutową. WSA w Białymstoku przyjął, że "…Stowarzyszenie mając zapewnioną w statucie możliwość uzyskiwania środków finansowych na pokrycie wydatków związanych z działalnością statutową nie może przerzucać całości kosztów prowadzonych przez siebie postępowań sądowoadministracyjnych na rzecz Skarbu Państwa" (s. 2 i 3 uzasadnienia WSA w Białymstoku).Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela tego poglądu. W myśl art. 246 p.p.s.a. przesłanką uzyskania prawa pomocy w zakresie całkowitym (zwolnienie od uiszczenie wpisu sądowego) jest wykazanie przez wnioskodawcę, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania. Oceniając więc zasadność przyznania prawa pomocy sądy administracyjne są zobowiązane badać aktualną sytuacją finansową wnioskodawcy, aby móc stwierdzić, czy rzeczywiście koszty postępowania przekraczają możliwości finansowe wnioskodawcy. Przesłanką przyznania prawa pomocy nie jest natomiast ocena korzystania przez wnioskodawcę z możliwości pozyskiwania środków finansowych. W świetle w.w. przepisu p.p.s.a. nie znajduje uzasadnienia uzależnianie przyznania prawa pomocy od oceny możliwości zarobkowych wnioskodawcy, korzystania przez niego z tych możliwości, przedsiębiorczości i gospodarczej zapobiegliwości. Niedopuszczalne jest także wskazywanie, że strona ubiegająca się o przyznanie prawa pomocy powinna planować wydatki związane z postępowaniem sądowoadministracyjnym przed wszczęciem tego postępowania (por. H. Knysiak-Molczyk, Przesłanki przyznania prawa pomocy w postępowaniu sądowoadministracyjnym, Przegląd Prawa Publicznego 2007, nr 4, s. 27).W rozpoznawanej sprawie WSA w Białymstoku oparł swoje rozstrzygnięcie na ocenie braku należytej – w jego ocenie – zapobiegliwości Stowarzyszenia w zakresie poszukiwania źródeł finansowania swojej działalności. Jakkolwiek Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd WSA w Białymstoku, że we współczesnych warunkach gospodarczych przedsiębiorczość i aktywność są przymiotami godnymi pochwały i wspierania, to w zakresie niniejszej sprawy – tj. przyznania prawa pomocy – Sąd pierwszej instancji wyszedł poza ustawowe przesłanki przyznania tego prawa i oparł swoje rozstrzygnięcie na ocenie kwestii irrelewantnej dla oceny zasadności uwzględnienia wniosku Stowarzyszenia. Sąd pierwszej instancji był zobligowany do oparcia swego rozstrzygnięcia na kryterium wskazanym przez ustawodawcę w art. 246 § 2 pkt 1 p.p.s.a.Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd pierwszej instancji skoncentruje się na ocenie aktualnej sytuacji majątkowej Stowarzyszenia, której obraz zawarty jest w dokumentach źródłowych zebranych w aktach sprawy. Możliwość realnego ponoszenia kosztów postępowania sądowoadministracyjnego winna być przedmiotem oceny Sądu pierwszej instancji, na której należy oprzeć rozstrzygnięcie w sprawie. Rozważanie potencjalnych możliwości zarobkowych Stowarzyszenia może mieć walor pomocniczy, lecz nie może mieć znaczenia decydującego.5.5. Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 185 § 1 w związku z art. 197 § 1 i 2 p.p.s.a. postanowił jak w sentencji.