Sygnatura:
6329 Inne o symbolu podstawowym 632
Hasła tematyczne:
Pomoc społeczna
Skarżony organ:
Samorządowe Kolegium Odwoławcze
Data:
2010-01-27
Sąd:
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie
Treść wyniku:
uchylono zaskarżoną decyzję i poprzedzającą decyzję I instancji
Sędziowie:
Bożenna Blitek /przewodniczący/Dorota DąbekJanusz Kasprzycki /sprawozdawca/

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Bożenna Blitek Sędziowie WSA Dorota Dąbek WSA Janusz Kasprzycki (spr.) Protokolant Renata Nowak po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 lipca 2010 r. sprawy ze skargi J. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 7 grudnia 2009 r. nr […] w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji, II. orzeka, że uchylone decyzje nie mogą być wykonane.

Uzasadnienie wyroku

Zaskarżoną decyzją z dnia 7 grudnia 2009 r., znak: […], Samorządowe Kolegium Odwoławcze, działając na podstawie art. 6, art. 8, art. 37, art. 104, art. 106, art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r., nr 115, poz. 728 z późn. zm., zwanej dalej ustawą o pomocy społecznej) oraz art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity, Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm., zwanej dalej w skrócie – k.p.a.) utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.Organ I instancji – Prezydent Miasta – decyzją z dnia […] 2009 r., znak: […], stwierdził nienależne pobranie świadczenia przez J. S. w formie zasiłku stałego w wysokości 308,00 zł i zażądał jego zwrotu w podanej wysokości, dzieląc żądaną kwotę na 15 rat, przy czym pierwszą ratę określono w kwocie 28,00 zł,a następne 14 miesięczne raty po 20,00 zł, płatne do ostatniego dnia każdego miesiąca, poczynając od 1 grudnia 2009 r. pod rygorem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.W uzasadnieniu tej decyzji organ I instancji stwierdził, że na podstawie decyzji z dnia […] 2008 r., znak: […], skarżący otrzymywał świadczenie w formie zasiłku stałego w wysokości 444,00 zł miesięcznie przyznane na okres od 1 maja 2008 r. do 31 grudnia 2012 r. Decyzją z dnia […] 2009 r., znak: […], powyższa decyzja została zmieniona w związku ze zmianą sytuacji materialnej skarżącego, o której nie poinformował on ośrodka pomocy społecznej. W związku z powyższym świadczenie w formie zasiłku stałego w okresie od 1 kwietnia 2009 r. do 31 lipca 2009 r. przysługiwało skarżącemu w innej wysokości tj. w okresie od 1 kwietnia 2009 r. do 30 kwietnia 2009 r. w kwocie 397,00 zł., w okresie od 1 maja 2009 r. do 31 maja 2009 r. w kwocie 387,00 zł, w okresie od1 czerwca 2009 r. do 30 czerwca 2009 r.w kwocie 357,00 zł, w okresie od 1 lipca 2009 r. do 31 lipca 2009 r. w kwocie327,00 zł. Wobec powyższego pobrane świadczenie w kwocie określonej w pkt 1 sentencji decyzji jest świadczeniem nienależnie pobranym. Dalej organ wskazał, że skarżący zwrócił się z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu świadczenia, jednakże organ odmówił. Odmowę umotywowano tym, że skarżący pomimo posiadanego orzeczenia o umiarkowanych stopniu niepełnosprawności podejmował prace dorywcze, co świadczy o tym, że ma on możliwości zarobkowania. Ponadto organ wskazał, że wątpliwości budzi oświadczenie skarżącego z dnia 2 października2009 r. o tym, że wykonuje on prace dorywcze w zamian za produkty żywnościowei artykuły przemysłowe. W okresie od 1 marca 2009 r. do 30 czerwca 2009 r. skarżący wykonywał prace dorywcze uzyskując z tego tytułu środki finansowe. Jednocześnie nie wyraził zgody na podanie danych osobowych osób, u których tą pracę wykonywał.Odwołanie od tej decyzji złożył J. S., wymieniając w jego treści rodzaje świadczeń (zasiłki okresowe i celowe), jakie otrzymywał w zakwestionowanych miesiącach. Podniósł, że po opłaceniu mediów i wydatków na życie, utrzymanie się ze środków otrzymywanych z ośrodka pomocy społecznej jest niemożliwe. Zaznaczył, że od znajomych otrzymuje artykuły żywnościowe i przemysłowe. Adresów tych osób nie podaje, ponieważ byłoby to, w jego ocenie, nieetyczne.Działające jako organ odwoławczy Samorządowe Kolegium Odwoławcze w uzasadnieniu wydanej decyzji wyjaśniło, że skarżący prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Nie posiada dzieci ani innych osób zobowiązanych do alimentacji. Posiada orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności do 31 grudnia 2012 r. Pozostaje w stałym leczeniu kardiologicznym, diabetologicznym. Wydaje kilkadziesiąt złotych miesięcznie na leki. Z akt sprawy wynika, że skarżący jest klientem pomocy społecznej od wielu lat. W związku z tym, że skarżący nie posiadał innego dochodu, decyzją z dnia […] 2008 r., znak: […], przyznano mu zasiłek stały w najwyższej wysokości, tj. 444,00 zł miesięcznie na okres od 1 maja 2008 r. do 31 grudnia 2012 r. W trakcie przeprowadzania aktualizacji wywiadu środowiskowego skarżący złożył oświadczenie, że w miesiącach marzec – czerwiec 2009 r. pracował dorywczo otrzymując dochód w przedziale od 80 zł do 150 zł. W związku z powyższym organ pomocowy wszczął z urzędu postępowanie w sprawie dotyczącej ustalenia nienależnie pobranych świadczeń przez skarżącego. W dniu 4 września 2009 r. skarżący złożył oświadczenie wyjaśniające, że w miesiącu marcu 2009 r. z tytułu dorywczej pracy uzyskał dochód w wysokości 80,00 zł, w miesiącu kwietniu 2009 r. w wysokości 90,00 zł, w miesiącu maju 2009 r. w wysokości 120,00 zł, a w czerwcu 2009 r. w wysokości 150,00 zł. Od miesiąca września 2009 r. nie uzyskiwał dochodu z pracy dorywczej, a jedynie za pracę dorywczą otrzymywał artykuły żywnościowe i przemysłowe. Mając na uwadze powyższe organ stwierdził, że sytuacja dochodowa skarżącego uległa zmianie, a kwota uzyskiwanego dochodu przekroczyła 10% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej.W ocenie organu odwoławczego, organ I instancji poprawnie ustalił wysokość nienależnie pobranych świadczeń na kwotę 308,00 zł, stanowiącą różnicę pomiędzy zmienioną nową wysokością przyznanego zasiłku stałego w okresie od kwietnia do lipca 2009 r., a kwotą rzeczywiście wypłaconą przez organ skarżącemu w tym okresie. Również prawidłowo ustalono wysokość rat kwoty nienależnie pobranych świadczeń.Kolegium zwróciło ponadto uwagę, że organ pomocowy ma prawo odstąpićw szczególnych przypadkach, od żądania zwrotu nienależnego świadczenia. Ustawodawca pozostawił w tym zakresie organowi administracyjnemu swobodne uznanie. W mniejszej sprawie w organ nie przychylił się do wniosku skarżącegoo umorzenie postępowania w sprawie ustalenia nienależnie pobranych świadczeń.Skargę na tą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie złożył J. S., wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji. Skarżący podniósł, że decyzja jest dla niego bardzo krzywdząca. Zaznaczył, że organy administracji mogły odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, jednakże tego nie uczyniły, zostawiając skarżącego bez środków do życia.W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje.Stosownie do treści art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) w zw. z art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm., zwanej dalej w skrócie p.p.s.a.), sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej, stosując środki określone w ustawie. Kontrola sądu polega na zbadaniu, czy przy wydawaniu zaskarżonego aktu nie doszło do rażącego naruszenia prawa dającego podstawę do stwierdzenia nieważności, naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania, naruszenia prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy oraz naruszenia przepisów postępowania administracyjnego w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd nie jest przy tym związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną, zgodnie z dyspozycją art. 134 § 1 p.p.s.a. Sąd administracyjny nie rozstrzyga, więc merytorycznie, lecz ocenia zgodność decyzji z przepisami prawa.Skarga jest zasadna, bowiem zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji naruszają prawo w stopniu uzasadniającym ich uchylenie.W rozpatrywanej sprawie organy obu instancji uznały, że wskutek niepoinformowania organu pomocy społecznej przez skarżącego o zmianie sytuacji dochodowej, przyznane i wypłacone mu świadczenie w postaci zasiłku stałegow okresie od kwietnia do lipca 2009 r. w wysokości różnicy pomiędzy zmienioną nową wysokością przyznanego zasiłku stałego w tym okresie, a kwotą rzeczywiście mu wypłaconą, jest świadczeniem nienależnie pobranym i podlega zwrotowi.Jako materialnoprawną podstawę rozstrzygnięcia wskazano między innymi art. 98 ustawy o pomocy społecznej.Stosownie do brzmienia tego przepisu świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny. Art. 104 ust. 4 stosuje się odpowiednio.Rzeczą organu było, więc rozważenie w szczególności, czy przepis prawa, do którego jest odesłanie w art. 98 ustawy należy stosować wprost, czy też z pewnymi jego modyfikacjami, czy też należy wyłączyć jego stosowanie.Zważywszy na regulacje art. 104 ust. 4, do którego odsyła art. 98 ustawy, stwierdzić należy, że jego postanowienia mają zastosowanie wprost (por. m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 30 października 2008 r., sygn. akt I OSK 1863/07, publik. w ONSA i WSA 2010/2/31, LEX nr 570410).Art. 104 ust. 4 ustawy stanowi, bowiem, że w przypadkach szczególnych, zwłaszcza, jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie w całościlub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenielub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.Prawidłowo, więc organy zastosowały art. 104 ust. 4 ustawy bezpośrednio.Z powyższych regulacji wynika, jednakże, że wydanie decyzji orzekającejo zwrocie nienależnie pobranego świadczenia powinno poprzedzić postępowanie wyjaśniające, w trakcie, którego pracownik socjalny zobowiązany jest dokonać analizy aktualnej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej osoby zobowiązanejdo zwrotu świadczenia i rozważyć możliwość wystąpienia ze stosownym wnioskiem,o którym mowa w art. 104 ust. 4 ustawy (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 27 września 2007 r.; sygn. akt I SA/Wa 983/07, publik. w LEX nr 460809).W rozpatrywanej sprawie analiza akt postępowania prowadzonego przed organami pomocy społecznej nie wskazuje, aby w tym zakresie było prowadzone przez pracownika socjalnego jakiekolwiek postępowanie wyjaśniające. W ocenie Sądu, nie można uznać za wystarczających w tym względzie stwierdzeń organów,że skoro skarżący podejmował prace dorywcze, to ma możliwości zarobkowania. Chodzi tu, bowiem o całokształt sytuacji, w jakiej znajduje się skarżący, zarówno materialnej, dochodowej, jak i życiowej. Dopiero zestawienie kwot uzyskiwanego dochodu, ponoszonych wydatków, a także warunków egzystencjalnych skarżącego, może dać prawidłową odpowiedź, czy żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia nie byłoby, choćby w części nadmiernym obciążeniem dla skarżącego, czy też niweczyłoby w ogóle skutki udzielonej mu pomocy finansowej. Nie dość,że pracownik socjalny nie rozważał możliwości zwrócenia się z wnioskiem, o którym mowa w art. 104 ust. 4 ustawy, to organ I instancji mając wniosek pochodzący od samego skarżącego o umorzenie kwot nienależnie pobranego świadczenia,nie przeanalizował sytuacji skarżącego w sposób, w jaki wymagają tego postanowienia art. 104 ust. 4 ustawy, na co nie zwrócił uwagi organ odwoławczy. Poza odwołaniem się, do wspomnianego już argumentu dodatkowego zarobkowania, organy nie wypowiedziały się i nie zobrazowały jak dalece powoduje to zmianęw sytuacji skarżącego, która nie dawałaby podstawy, przede wszystkim w kontekście wniosku skarżącego, do umorzenia kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości, czy też w części, jak również do odstąpienia od żądania ich zwrotu. Trafnie zauważa sam organ odwoławczy, że w tym względzie organy orzekają w ramach tzw. uznania administracyjnego. Przypomnieć jednak należy, że orzekanie w ramach uznania administracyjnego nie oznacza dowolności, lecz doznaje ograniczenia w możliwości wyboru spośród równowartościowych prawnie rozwiązań, w samej normie prawnej wprowadzającej uznanie poprzez wyznaczenie przez ustawodawcę ram w konkretnej kategorii spraw (tutaj w art. 104 ust. 4 ustawy), a także postanowieniami naczelnych zasad postępowania administracyjnego, w szczególności, zasady prawdy obiektywnej, wyrażonej w art. 7 k.p.a., uzupełnionej postanowieniami art. 77 § 1i 80 k.p.a., jak również zasadami i celami określonymi w ustawie o pomocy społecznej.Skoro już z samej treści art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej wynika, jakie okoliczności są istotne dla treści rozstrzygnięcia, których ustalenie nakazuje organowi procesowa zasada prawdy obiektywnej, a organ w tym zakresie nie czyni wyjaśnień, to stanowi to naruszenie przepisów postępowania administracyjnego– art. 7 i 77 § 1 k.p.a. w zw. z art. 104 ust. 4 oraz 98 ustawy o pomocy społecznej– w stopniu, który mógł mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Brak przedstawieniaw sposób dostateczny motywów odstąpienia od umorzenia kwoty nienależnie pobranego świadczenia, odstąpienia od żądania jej zwrotu, o których mowaw art. 104 ust. 4 ustawy jest naruszeniem art. 107 § 3 k.p.a. Umknął uwadze organom także cel ochronny art. 104 ust. 4, w połączeniu z art. 100 ust. 1 ustawyo pomocy społecznej, wyrażającym ogólną zasadę pomocy społecznej – kierowania się w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych.W tym stanie rzeczy, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawoo postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.Treść art. 152 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) nakazywała natomiast orzeczenie, jak w punkcie II sentencji wyroku.