Sygnatura:
6343 Świadczenia pieniężne z tytuły pracy przymusowej
Hasła tematyczne:
Administracyjne postępowanieKombatanci
Skarżony organ:
Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
Data:
2010-09-14
Sąd:
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi
Treść wyniku:
Uchylono zaskarżoną decyzję
Sędziowie:
Arkadiusz Blewązka /sprawozdawca/Czesława Nowak-KolczyńskaJolanta Rosińska /przewodniczący/

Sentencja

Dnia 5 listopada 2010 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi – Wydział II w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Jolanta Rosińska Sędziowie Sędzia WSA Arkadiusz Blewązka (spr.) Sędzia WSA Czesława Nowak-Kolczyńska Protokolant asystent sędziego Agnieszka Gortych-Ratajczyk po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 listopada 2010 roku sprawy ze skargi A. A. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia […] nr […] w przedmiocie odmowy przyznania uprawnień do świadczenia pieniężnego 1. uchyla zaskarżoną decyzję; 2. zasądza od Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na rzecz skarżącego A. A. kwotę 100 (sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadnienie wyroku

Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z dnia 21 czerwca 2010 roku nr 0023741323/1 na podstawieart. 2 pkt 2 i art. 4 ust. 1,2 i 4 ustawy z dnia 31 maja 1996 roku o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz.U. z 1996 roku, Nt 87, poz. 395) odmówił przyznania A. A. uprawnienia do świadczenia z tytułu deportacji do pracy przymusowej.Organ stwierdził, że z zebranego w toku postępowania materiału dowodowego wynika, że skarżący w okresie okupacji wykonywał pracę przymusową w pobliżu miejsca stałego zamieszkania. W ocenie organu praca ta nie była wykonywana w warunkach deportacji, a zatem nie przybrała ona szczególnie dotkliwej formy, o której mowa w wyroku Trybunału z dnia 16 grudnia 2009 roku, sygn. akt K 49/07.We wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy skarżący zarzucił organowi, iż w uzasadnieniu decyzji odmownej skupił się odległości liczonej w kilometrach. Skarżący podniósł, iż w latach 1940 – 1941 oraz na początku 1942 uczęszczał do gimnazjum handlowego w R. Następnie jego szkoła została otoczona przez okupanta; zatrzymano wszystkich uczniów i nauczycieli, których zawieziono do niemieckiego urzędu pracy, podzielono na grupy i skierowano do pracy przymusowej w różnych rejonach Generalnej Guberni i III Rzeszy. A. A. został skierowany do pracy przymusowej w majątku niemieckim w miejscowości T., kilkanaście kilometrów od miejsca zamieszkania i pracował tam w okresie od marca 1942 roku do stycznia 1945 roku. Jednak – jak zaznaczył skarżący – jego rodzina nie wiedziała co się z nim stało, gdyż aż do zakończenia pracy nie miał możliwości nawiązania kontaktu z bliskimi. Skarżący nadmienił również, że w gospodarstwie ciężko pracował fizycznie po 14 godzin, a latem nawet 16 godzin dziennie. Dodał też, że majątek rybny, w którym pracował, był administrowany przez srogiego Niemca, wszyscy pracowali bez wynagrodzenia; on zaś – jako chłopiec w tym czasie 14 – 17 letni – został wyrwany spod opieki matczynej, pozbawiony dzieciństwa i nauki. Zdaniem skarżącego, doznana przez niego represja przybrała dotkliwą formę i w rezultacie należy mu się świadczenie z tego tytułu.W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Kierownik Urzędu decyzją z dnia […] roku, Nr […] na podstawie art. 127 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 K.p.a. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Organ uznał że nie nastąpił fakt deportacji skarżącego w rozumieniu ustawy z dnia 31 maja 1996 roku o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, bowiem wykonywał on pracę w pobliżu stałego miejsca zamieszkania (T. stanowi obecnie część miasta R.).W odpowiedzi na zarzut odwołania organ wskazał, iż Trybunał Konstytucyjny odróżnił sytuację osób deportowanych do pracy przymusowej od sytuacji osób wykonujących nawet taką samą pracę, ale w dotychczasowym miejscu zamieszkania lub w niewielkim oddaleniu.Powyższą decyzję A. A. zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Ł., ponawiając argumentację zawartą w poprzednim piśmie oraz wskazując, iż czuje się pokrzywdzony decyzją odmowną, skoro – jego zdaniem – doświadczył dotkliwych represji poprzez deportację do pracy przymusowej w bardzo niekorzystnych warunkach. Skarżący raz jeszcze podkreślił, iż w okresie pracy przymusowej w gospodarstwie w T. nie miał możliwości kontaktu z rodziną, a został wywieziony jako 14 – letni chłopiec, zabrany spod opieki rodziny, więc przebywał poza swoim środowiskiem.W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:Skarga zasługuje na uwzględnienie.Stosownie do treści art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawoo ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. nr 153, poz. 1269 ze zm.) i art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. nr 153, poz. 1270 ze zm.) – dalej jako p.p.s.a., sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej.W rozumieniu powyższych przepisów, sąd administracyjny bada legalność, czyli innymi słowy zgodność zaskarżonego aktu administracyjnego z obowiązującymi w dacie jego podjęcia przepisami prawa materialnego, określającymi prawa i obowiązki stron oraz z przepisami proceduralnymi, normującymi zasady postępowania przed organami administracji publicznej. Natomiast stosownie do art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a., uwzględnienie przez sąd administracyjny skargi i uchylenie zaskarżonej decyzji lub postanowienia następuje wówczas, gdy sąd stwierdzi: naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy (lit. a), naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego (lit. b), albo inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło mieć ono istotny wpływ na wynik sprawy (lit. c).W następstwie rozpoznania skargi wniesionej w niniejszej sprawie, nie będąc ograniczonym zarzutami i wnioskami skargi oraz przywołaną podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a.), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Ł. dopatrzył sięw zaskarżonej decyzji tego rodzaju uchybień, które obligowały Sąd do wyeliminowania jej z obrotu prawnego.Materialno – prawną podstawę rozstrzygnięcia w sprawie stanowił przepis art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 31 maja 1996 roku o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr 87, poz. 395 ze zm.), powoływanej dalej jako "ustawa". Zgodnie z treścią tego przepisu, represją w rozumieniu ustawy jest deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 roku, na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939 – 1945, bądź Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i terenów przez niego okupowanych w okresie od dnia 17 września 1939 roku do dnia 5 lutego 1946 roku oraz po tym okresie do końca 1948 roku z terytorium państwa polskiego w jego obecnych granicach.Powołując cytowany przepis wskazać należy także na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2009 roku w sprawie sygn. akt: K 49/07 (Dz. U. Nr 220, poz. 1734). Zgodnie z tezą tegoż wyroku, art. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w zakresie, w jakim pomija przesłankę deportacji (wywiezienia) do pracy przymusowej w granicach przedwojennego państwa polskiego, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ustawodawca trafnie uznał, iż wśród wszystkich osób świadczących pracę przymusową na rzecz ZSRR i III Rzeszy, szczególnie dotkliwie poszkodowane były osoby, które pracę tę świadczyły w warunkach przesiedlenia poza dotychczasowe miejsce zamieszkania. Świadectwa osób poddanych tej formie represji skłaniają do akceptacji poglądu, że znajdowały się one w znacznie trudniejszej sytuacji niż osoby wykonujące nawet tego samego typu pracę, ale w dotychczasowym miejscu zamieszkania lub w niewielkim od niego oddaleniu (np. sąsiednie miejscowości),w znanej okolicy i w otoczeniu rodziny i znajomych. Obok niedogodności związanych z samym obowiązkiem zatrudnienia (często na granicy fizycznych możliwości), były one poddane dodatkowemu stresowi związanemu z rozłąką z najbliższymii koniecznością samodzielnej organizacji od podstaw życia codziennego w nowym,z reguły nieprzyjaznym miejscu pobytu. Wśród czynników, które wskazująna zaostrzony charakter takiej represji w porównaniu do "zwykłej" pracy przymusowej w pobliżu dotychczasowego miejsca zamieszkania, Trybunał wymienił m.in.: niedostatek więzi społecznych z nowym otoczeniem (wrogość, nieznajomość języka), ogólnie trudniejsze warunki egzystencji (np. brak możliwości sprzedaży czy wymiany własności pozostawionej w dotychczasowym miejscu zamieszkania, brak solidarności rodzinnej czy sąsiedzkiej), co najmniej utrudniony kontakt z rodzinąi najbliższymi, trudny klimat i warunki przyrodnicze (dotyczy to zwłaszcza osób wywiezionych do części azjatyckiej ZSRR). Okoliczności te, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nabierały szczególnego znaczenia, jeżeli weźmie się pod uwagę, że "na roboty" wywożeni byli przede wszystkim (zwłaszcza na początku okupacji) ludzie młodzi.W opinii Trybunału Konstytucyjnego, sformułowane w art. 2 pkt 2 ustawy, bardzo rygorystyczne przesłanki dostępu do świadczeń deportacyjnych w istotny sposób naruszają zasadę równości. Kryterium przekroczenia granic państwowych nie jest adekwatne do celu ustawy, którym było symboliczne zadośćuczynienie za pracę przymusową świadczoną na rzecz okupantów w szczególnie trudnych warunkach, spowodowanych oderwaniem od dotychczasowego otoczenia.Przenosząc te uwagi na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że podczas ustalania stanu faktycznego sprawy doszło do uchybienia przepisom art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. Zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, organ administracji publicznej stoi na straży praworządności i podejmuje kroki niezbędne do dokładnego ustalenia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli (art. 7 k.p.a.). Organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy (art. 77 § 1 k.p.a.) i dopiero na podstawie całokształtu materiału dowodowego ocenić, czy dana okoliczność została udowodniona (zasada swobodnej oceny dowodów – art. 80 k.p.a.). Obowiązek rozpatrzenia całego materiału dowodowego jest związany ściśle z przyjętą zasadą swobodnej oceny dowodów. Swobodna ocena dowodów, aby nie przerodziła się w samowolę, musi być dokonana zgodniez normami prawa procesowego oraz z zachowaniem reguł tej oceny, tj.: po pierwsze – opierać się należy na materiale dowodowym zebranym przez organ,z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w przepisach prawa. Po drugie – ocena powinna być oparta na wszechstronnym rozważeniu całokształtu materiału dowodowego i po trzecie – organ powinien dokonać oceny znaczenia i wartości dowodów dla toczącej się sprawy, z zastrzeżeniem ograniczeń dotyczących dokumentów urzędowych, które mają na podstawie art. 76 § 1 k.p.a. szczególną moc dowodową. Organ może odmówić wiary określonym dowodom, jednakże dopiero po wszechstronnym ich rozpatrzeniu, wyjaśniając przyczyny takiej ich oceny. W końcu, po czwarte – rozumowanie, w wyniku którego organ ustala istnienie okoliczności faktycznych powinno być zgodne z zasadami logiki.W stanie faktycznym sprawy, warunkiem przyznania świadczenia pieniężnego na gruncie ustawy z dnia 31 maja 1996 roku jest stwierdzenie faktu deportacji (wywiezienia) do pracy przymusowej. Organ administracji nie poczynił jednak wyjaśnień w odniesieniu do tej właśnie kwestii. Nie ustalił w szczególności, czy w sprawie miała miejsce deportacja w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy nadanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2009 roku. Przy uwzględnieniu przepisów ustawy i cytowanego wyroku, który uznał, że deportacja musiała łączyć się z przymusowym wywiezieniem, wyrwaniem i odizolowaniemod dotychczasowego środowiska. Stan deportacji najczęściej wiązał się z życiemw otoczeniu wrogości, wyobcowania mentalnościowego, kulturowego i językowego. W czasie tym dochodziło do ogólnego pogorszenia warunków egzystencji w stosunku do życia w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Osoba deportowana zwykle nie miała możliwości korzystania z rzeczy codziennego użytku, sprzętu, mebli, ubrań zgromadzonych w domu. Nie mogła utrzymywać więzi oraz pozytywnych relacji rodzinnych i sąsiedzkich. W warunkach konkretnych okoliczności sprawy ważnym jest ustalenie, czy osoba deportowana mogła odwiedzać dom rodzinny, znajomych, przyjaciół. Nie bez znaczenia pozostaje wiek osoby deportowanej, a co za tym idzie zdolność do samodzielnej egzystencji, jak i warunki, w których osoba musiała funkcjonować w miejscu deportacji (gdzie spała, jak wyglądał dzień takiej osoby, jak się odżywiała). Czy zadania wykonywane przez taką osobę adekwatne były do jej wieku. Często bowiem się zdarzało, że małe dzieci musiały ciężko pracować pod groźbą kary. Stwierdzenie takie skutkuje tym, że deportacja uzyskiwała bardziej dotkliwą formę.Konkludując, organ miał obowiązek ustalić te wszystkie okoliczności, by móc stwierdzić, czy obowiązek przymusowej pracy skarżącego przybrał szczególnie dotkliwą formę, gdyż był połączony z wysiedleniem rozumianym jako przymusowa zmiana miejsca pobytu.Sąd rozpoznając przedmiotową skargę dostrzegł także naruszenie art. 107 § 1 i 3 Kodeksu postępowania administracyjnego. Przepis ten wymaga, by uzasadnienie faktyczne decyzji w szczególności zawierało wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn,z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, zaś uzasadnienie prawne – wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa. Brak dogłębnej analizy okoliczności sprawy i dokonanie szczegółowych ustaleń w tym zakresie narusza wspomniany art. 107 § 1 i 3 k.p.a..Tymczasem organ swoje uzasadnienie ograniczył do wyjątkowo lakonicznego stwierdzenia, zawierającego głównie cytaty z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Brakuje natomiast uzasadnienia dokonanej przez organ oceny spełnienia bądź niespełniania przesłanek do przyznania świadczenia z tytułu deportacji do pracy przymusowej. Organ zdaje się nie dostrzegać szczególnych okoliczności, których próbuje dowieść skarżący. Mimo wykonywania pracy przymusowej w niewielkim oddaleniu od domu rodzinnego skarżący był pozbawiony możliwości kontaktowania się bliskimi, zaś sam sposób ujęcia skarżącego oraz jego wiek (zatrzymanie w trakcie zajęć szkolnych w wieku 14 lat bez możliwości powiadomienia rodziny) wskazywał na to, iż skarżący – jako dziecko – był poddany dodatkowemu stresowi związanemu z rozłąką z najbliższymi i koniecznością samodzielnej organizacji życia codziennego w gospodarstwie rybnym pod zarządem – jak to określił skarżący – srogiego okupanta.Zaniechanie wyjaśnienia tych okoliczności stanowi naruszenie uzasadniające uchylenie zaskarżonej decyzji na mocy art. 145 § 1 pkt 1 lit. "c" p.p.s.a.W toku ponownie prowadzonego postępowania organ winien uwzględnić poczynione przez Sąd uwagi. W szczególności organ powinien ustalić stan faktyczny, ocenić wnikliwie zebrany materiał dowodowy i dać temu wyraz w uzasadnieniu decyzji.O kosztach orzeczono w oparciu o art. 200 p.p.s.a.m.ch.