W 1995 roku dostałem w darowiźnie mieszkanie od rodziców. Umowa była spisana notarialnie i wszystko legalnie załatwione. W umowie wspomniano, że rodzice mogą przebywać w tym mieszkaniu aż do śmierci. W 2000 roku mój ojciec zmarł i od tej pory moja matka zaczęła wspominać, że chce darowiznę cofnąć, a to dlatego, że ja nie chcę się przenieść z powrotem do kraju i żyć z nią, opłacać komorne. Zaproponowałam, że mogę jeden z pokoi wynająć studentce, która pokryłaby koszty komornego i pomogła mojej matce w zakupach. Nie zgodziła się na to. Czy można pozbawić mnie mieszkania?
Odpowiedź prawnika:
Darowizna raz uczyniona może zostać odwołana. Kodeks cywilny wyróżnia tu
dwie różne sytuację.
1. gdy darczyńca jeszcze nie wykonał darowizny,
2. gdy darowizna została już wykonana (ta sytuacja będzie miała dla
przedmiotowej sprawy znaczenie, mimo to opiszemy w skrócie także pierwszą
sytuację.)
Ad.1. Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze nie wykonaną, jeżeli po
zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie
darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania
odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla
ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych (art. 896 kc). Zmiana
majątku musi być istotna, nie istotna zmiana a także samo wykazanie, że
darczyńca znajduje się w ciężkiej sytuacji materialnej nie uzasadnia
cofnięcia darowizny. Natomiast obowiązki alimentacyjne o których mowa
powyżej muszą wynikać z mocy ustawy, tak samo jaki ich granice. Do
określenia granic obowiązku alimentacyjnego stosuje się art. 60 oraz 129 –
144 kro.
Ad. 2. Także w tym miejscu mamy do czynienia z dwiema różnymi sytuacjami.
A. Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek,
obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia,
dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego
jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim
ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia (art. 897 kc).
Niedostatek należy określić biorąc pod uwagę usprawiedliwione potrzeby
darczyńcy, zakres jego utrzymania oraz zakres ciążących na nim obowiązków
alimentacyjnych z mocy ustawy. W tym przypadku jednak nie ma mowy o
odwołaniu darowizny. Obdarowany ma obowiązek dostarczyć darczyńcy środków na życia albo może zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość
wzbogacenia, ale nie jest to odwołanie darowizny.
B. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany
dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 898). Rażącą
niewdzięczność to naruszenie norm moralnych, obyczajowych czy etycznych np.
nie dochowanie obowiązku wzajemnego wspierania się przez rodziców i dzieci
(art. 87 kro). Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić
stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Oznacza to, że odwołanie
darowizny nie przenosi prawa własności. Oświadczenie odwołujące darowiznę
nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie powoduje przejścia
własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę, lecz stwarza jedynie
obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu, z uchwały SN, OSNCP 1968 nr 12 poz, 199 sygn. III CZP 32/66. Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone
obdarowanemu na piśmie. Nie zachowanie tej formy nie powoduje nieważności
odwołania. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli
darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca
nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy
nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.