Odpowiedź prawnika:
Kodeks spółek handlowych pozwala na wnoszenie do spółki wkładów zarówno pieniężnych jak i niepieniężnych (aportów), jednakże w przepisach prawa brak definicji tego ostatniego pojęcia. W doktrynie w sposób najprostszy definiuje się wkład niepieniężny przeciwstawiając go wkładowi pieniężnemu i mówiąc, że wkładem niepieniężnym jest każdy wkład, któremu nie można przypisać charakteru pieniężnego, a więc który nie ma postaci określonych znaków pieniężnych i nie ma postaci bezgotówkowej, czyli tzw. pieniądza bankowego.
Wkład niepieniężny był dopuszczalny zarówno pod rządami Kodeksu handlowego jak i jest dopuszczalny pod rządami Kodeksu spółek handlowych, o czym już wyżej wspomniałem. Jednakże przez ten czas ewoluowały poglądy na dopuszczalność przeniesienia poszczególnych praw na spółkę tytułem aportu. Liberalizacja poglądów, szczególnie w odniesieniu do spółki z ograniczona odpowiedzialnością nastąpiła na początku lat dziewięćdziesiątych. Miało to związek z brakiem dostatecznej ilości polskiego kapitału po upadku komunizmu. Jednakże wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa i kumulacji kapitału na rynku, zarówno doktryna jak i orzecznictwo powoli odchodziło od liberalnego traktowania aportów. Doszło także do istotnego zbliżenia zakresu przedmiotowego wkładów niepieniężnych w spółkach akcyjnych i w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (wcześniej w spółkach akcyjnych aporty były traktowane bardziej rygorystycznie niż w spółkach z o.o.).
Obecnie kryteria uznania danego prawa za wkład niepieniężny do spółki kształtują się następująco:
1) możliwość określenia wartości majątkowej prawa,
2) możliwość wyceny i umieszczenia w bilansie,
3) zbywalność prawa,
4) możliwość ustanowienia prawa.
Niektórzy wskazują jeszcze:
5) przydatność i dostępność przedmiotu wkładu spółki,
6) zdolność do wejścia do masy upadłościowej.
Wkład przede wszystkim nie może mieć charakteru abstrakcyjnego – musi istnieć możliwość jego wyceny, a co za tym idzie umieszczenia stosownego zapisu w bilansie spółki. Z kolei zbywalność prawa oznacza, że prawo może być przeniesione na inny podmiot, co jest wyłączone przy prawach niezbywalnych (prawa niemajątkowe jak prawa osobiste, prawa rodzinne o charakterze niemajątkowym, prawa niemajątkowe na dobrach niematerialnych, a także prawa majątkowe niezbywalne takie jak: prawo użytkowania, służebności osobiste, wierzytelności, których przeniesienie sprzeciwiałoby się właściwości zobowiązania, prawo odkupu i pierwokupu, prawo dożywocia, etc.). Możliwość ustanowienia prawa jest zaś rozumiana dwojako: w sensie szerszym jako możliwość dysponowania prawem w myśl zasady, że nikt nie może przenieść na innego więcej praw niż sam posiada (nemo plus iuris in alium transerre potest quam ipse habet). Możliwość ustanowienia prawa w sensie węższym wiąże się z dwojakim sposobem przeniesienia prawa: jako przeniesienie translatywne prawa, które juz istnieje, lub jako konstytutywne przeniesienia prawa wiążące się z ustanowieniem prawa na rzecz spółki. Możliwość ustanowienia jest tu więc rozumiania dosłownie.
Aby uwieńczyć ten wywód chciałbym teraz podać przykładowo prawa, które mogą być wnoszone do spółki tytułem aportu.
Wśród praw rzeczowych można uznać za aport:
– własność przedsiębiorstwa,
– własność zorganizowanych części przedsiębiorstwa,
– własność rzeczy ruchomych,
– własność rzeczy nieruchomych,
– udział we współwłasności w częściach ułamkowych i współwłasności łącznej,
– użytkowanie wieczyste.
Wśród praw obligacyjnych możemy wyróżnić:
– prawa udziałowe (udziały w spółce z o.o. i akcyjnej),
– obligacje,
– wierzytelności wspólnika, w szczególności tytułu pożyczki udzielonej spółce w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie 2 lat od dnia zawarcia umowy pożyczki.
Spośród praw na dobrach niematerialnych aportem mogą być:
– patenty na wynalazki,
– prawa ochronne na znaki towarowe,
– prawa ochronne na wzory użytkowe,
– prawa z rejestracji na zwory przemysłowe, topografii układów scalonych i oznaczeń geograficznych,
– know-how (tu należy być bardzo ostrożnym i zawsze przyglądać się temu przez pryzmat wymienionych wyżej kryteriów zdolności aportowej),
– majątkowe prawa autorskie.
Nie mogą być przedmiotem wkładu do spółki:
– zobowiązanie wspólnika do dokonania w przyszłości na rzecz spółki świadczenia pieniężnego,
– weksle wystawione przez wspólnika na rzecz spółki,
– usługi świadczone przy tworzeniu spółki,
– prawa niezbywalne,
– konwersja wierzytelności wspólnika wobec spółki za świadczenia przy powstaniu spółki,
– częsci składowe rzeczy,
– powtarzające się świadczenia niepieniężne oraz dopłaty (chociaż istneje możliwość tzw. kapitalizacji dopłat),
– świadczenie pracy i usług.
Jeśli chodzi o literaturę to odsyłam przede wszystkim do licznych komentarzy wydanych do KH i KSH i do tak samo licznych monografii poświęconych zaganieniom nieco szerszym (np. poszczególnym spółkom kapitałowym) oraz do: G. Bieniek, Aport w spółce na tle orzecznictwa Sądu Najwuższego, Zielona Góra 1993; J. Fiołka, Własność nieruchomości jako aport do spółki z o.o., Przegląd Prawa Handlowego (PPH) 1993, Nr 4; J. Jacyszyn, Postacie pokrycia wkładu wkładu niepieniężnego w spółkach kapitałowych, Rejent (Rej.) 1992, Nr 12; M. Minas, Zdolność aportowa, Rej. 1995, Nr 9; tenże, Aport w spółce – przedmiot i przesłanki wnoszenia, Edukacja Prawnicza 1994, Nr 1; tenże, Aport w spółce kapitałowej, Arche 2000, P. Popiołek, Udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jako przedmiot wkładu niepieniężnego do innych spółek – zagadnienia wybrane, Rej. 1995, Nr 9; J. Skąpski, Nieruchomość jako aport do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Kwartalnik Prawa Prywatnego (KPP) 1993, Nr 2; A. Szumański, Wkłady niepieniężne do spółek kapitałowych, Warszawa 1997; tenże, Wykonanie obowiązku wniesienia do spółki kapitałowej rzeczy ruchomej tytułem aportu, PPH 1996, Nr 3; tenże, Pojęcie i przedmiot aportu do spółki akcyjnej, PPH 1995, Nr 1; C. Wiśniewski, Prawa względne jako przedmiot aportu w spółkach kapitałowych. Z doświadczeń niemieckich, Przegląd Ustawodastwa Gospodarczego (PUG) 1991, Nr 5; C. Żuławska, Aporty w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, przedmiot i wycena, Przegląd Sądowy (PS) 1993, Nr 7-8.
Odpowiedź powyższą opracowałem w przeważającej mierze na podstawie książki Andrzeja Kidyby – Prawo handlowe, Warszawa 2002.